Geschiedenis van de bovenleidingsystemen in Nederland

Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu

Vorige | Volgende

---

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Jan Willem Penris - Bewerkt door Hans van de Burgt

---

Op 1 oktober 1908 reed de Zuid Hollandsche Elektrische Spoorweg Maatschappij ("ZHESM") als eerste maatschappij in Nederland met een elektrische trein. Dit gebeurde op het traject Den Haag HSM via Pijnacker naar Rotterdam Hofplein. Slechts zeven maanden later, op 1 mei 1909, werd ook het deel Den Haag HS — Wassenaar — Scheveningen (Kurhaus) in gebruik genomen. Men gebruikte toen 10.000 volt wisselspanning van 25 perioden (25 Hertz). Als leuke bijkomstigheid; op sommige zondagen waren er zoveel mensen, die wel eens een ritje met de "elektrische" wilden maken, dat men uit nood stoomtreinen moest inzetten. Verdere elektrificatie gebeurde pas na de Eerste Wereldoorlog, omdat er gewoonweg geen materieel voor handen was.
In 1918 gaf de Directie van de NS (zal op de grens van de fusie geweest zijn) opdracht een onderzoek naar verdere elektrificatie te doen, en wel alléén voor de lijnen Amsterdam — Den Haag en Amsterdam — Amersfoort.

Afbeelding: 01

Gotische bogen

Foto gemaakt door: Johan Sponselee

Het "Elektrificatierapport 1919" was het uiteindelijke resultaat van dit onderzoek en hieruit kwam naar voren dat het gunstig zou zijn om Rotterdam — Delft — Den Haag ook te elektrificeren. De voorgestelde spanningssoort was toen 15.000 volt 16⅔ Hertz. Naar aanleiding van de aanbevolen spanningssoort werd er een nieuwe commissie aangesteld die dit moest gaan onderzoeken. In juli 1921 kwam de commissie met dit rapport en het advies was om 1500 volt gelijkspanning te gebruiken. De motivatie hiervoor was dat men gelijkstroommotoren beter geschikt achtte voor de tractie en dat de hoge spanning niet echt tot zijn recht zou komen in verband met de korte afstanden.

De eerste daadwerkelijke elektrificatie werd ondernomen op het traject Amsterdam — Rotterdam, aansluitend zou dan meteen Haarlem — IJmuiden gedaan kunnen worden. Leiden — Den Haag werd uitgekozen als proeftraject en op 3 oktober 1924 reed voor het eerst een elektrische trein voor reizigers in het kader van de 3-october feesten. In Den Haag HS kende men tussen 1924 en 1926 dus twee verschillende spanningssystemen. Nadat men uitgebreid materieel en materiaal getest had, werd besloten alles om te bouwen naar, en uit te breiden met, het 1500 volt systeem. Op 1 april 1926 werd de Hofpleinlijn officiëel van 1500 volt voorzien en werd de eigen Centrale in Stompwijk (waar nu de werkplaats Leidschendam staat) gesloten.

Doordat het materieel nog omgebouwd diende te worden, werd met het materieel waarmee men tussen Leiden en Den Haag had proefgereden, nu een dienst op de Hofpleinlijn onderhouden. Het ZHESM-materieel werd in Haarlem en Utrecht omgebouwd naar 1500 volt.

Na 1930 werd het middendeel van Nederland weliswaar nog verdieseld, maar in 1938 was dit allemaal al geëlektrificeerd. Vanaf 1938 deed ook de zogenaamde DIN-mast zijn intrede, deze werd vooral bij de geplande nieuwbouw gebruikt. Na de oorlog werd er in een zeer snel tempo geëlektrificeerd, waardoor het in 1952 al mogelijk was helemaal elektrisch van Zwolle naar Den Haag te rijden. Doordat er na de oorlog een staaltekort was, werden er ondermeer ook betonnen masten gebruikt. Voor een overzicht van de diverse types, zie het artikel Masten en portalen.

In de jaren die volgden, werd er meer-en-meer geëlektrificeerd en werden de technieken voor deze materie steeds verbeterd. Dit was ook het geval met de verbeterde gelijkrichters, zodat men meerdere kleinere onderstations kon plaatsen. Daardoor behoefde de voeding niet over zulke grote afstanden plaats te vinden.

Met de komst van de serie 1600 werd de aangelegde spanning zelfs verhoogd, zodat we nu eigenlijk 1800 volt "op de waslijn" hebben. Dit was onder de gegeven omstandigheden wel het maximaal haalbare. Alhoewel er in de '60er jaren in Nederland nog steeds het idee rondwaarde dat men met sommige zaken toch weer het wiel opnieuw moest uitvinden, bleek in de jaren '70 en '80 dat het onontkoombaar was af en toe ideeën vanuit het buitenland toe te passen.

Afbeelding: 02

Onderstation 25kV HSL-Zuid

Foto gemaakt door: Gerlo Beernink

Bijvoorbeeld het gebruik van enkele masten op de Schiphollijn is dus zo'n idee; Op dit moment wordt gebouwd aan het omvormen naar een bovenleidingsysteem dat gebruik maakt van 25.000 volt. Hiervan zijn de eerste voorbeelden te vinden op de Maasvlakte, maar ook bij de bouw van de Betuweroute. Hiervoor worden speciale bovenleidingmasten en -portalen ontwikkeld.

Overzicht Elektrificatie

Datum	Traject
01-10-1908	Rotterdam Hofplein — Den Haag HS(M).
01-05-1909	Den Haag HS(M) — Scheveningen Kurhaus.
04-04-1927	Haarlem — Rotterdam DP (Delftsche Poort).
15-05-1927	Haarlem — IJmuiden.
01-07-1927	Amsterdam CS — Haarlem.
15-05-1931	Amsterdam CS — Alkmaar, Velsen — IJmuiden Oost — Uitgeest.
15-05-1934	Rotterdam DP — Dordrecht.
15-05-1935	Schiedam — Hoek van Holland.
06-10-1935	Haarlem — Zandvoort.
15-05-1938	Amsterdam CS— — Utrecht — Arnhem, Rotterdam Maas — Utrecht — Eindhoven, Den Haag SS — Gouda.
02-04-1940	Arnhem — Nijmegen.
04-05-1942	Utrecht — Hilversum, Utrecht — Amersfoort.
03-06-1946	Amsterdam — Amersfoort.
25-07-1948	Den Dolder — Baarn.
15-05-1949	Eindhoven — Maastricht, Sittard — Heerlen, Heerlen — Schin op Geul — Maastricht.
16-01-1950	Dordrecht — Lage Zwaluwe — Boxtel.
14-05-1950	Lage Zwaluwe — Roosendaal.
08-10-1950	Leiden — Woerden.
03-01-1951	Amersfoort — Apeldoorn.
20-05-1951	Apeldoorn — Hengelo — Enschede, Hengelo — Oldenzaal, Amersfoort — Lunteren — Ede/Wageningen.
07-01-1952	Amersfoort — Zwolle.
18-05-1952	Zwolle — Meppel — Groningen, Meppel — Leeuwarden.
05-01-1953	Arnhem — Zutphen.
17-05-1953	Zutphen — Zwolle, Nieuwerkerk — Rotterdam CS.
03-06-1956	Eindhoven — Venlo, Gouda — Alphen a/d Rijn.
18-04-1957	Roosendaal — Vlissingen.
02-06-1957	Roosendaal — Breda.
14-08-1957	Tilburg — 's Hertogenbosch.
29-09-1957	's Hertogenbosch — Nijmegen, Roosendaal Essen (België).
01-06-1958	Alkmaar — Den Helder.
22-05-1966	Arnhem — Emmerich (Duitsland).
26-05-1968	Venlo — Kaldenkirchen.
26-05-1974	Zaandam — Hoorn — Enkhuizen, Alkmaar — Hoorn.
30-05-1976	Oldenzaal — Bentheim (Duitsland).
22-05-1977	1e fase Zoetermeerlijn: Leidschendam V.- Meerzicht — en Palenstein.
28-05-1978	Verlenging Palenstein — Seghwaert.
20-12-1978	1e fase Schiphollijn: Amsterdam Zuid — Schiphol.

Tabel: 01

Tabel gemaakt door: Jan Willem Penris

---

Meer informatie

Encyclopedie:
Artikel Masten en portalen
Artikel Onderstations
Artikel Zelfbouw bovenleidingsystemen
Externe website:
modelspoor.iwg.nl	Jan Willem Penris.
nicospilt.com	Nico Spilt.

Voor meer informatie over de geschiedenis van bovenleidingen zijn de volgende bronnen te raadplegen:

Bronnen Rotterdam Hofplein — Den Haag — Scheveningen Kurhaus van J.F.Smit. Kleine Modelbaan serie: Deel 11: Modelbovenleiding. 75 Jaar bovenleidingconstructies: "Op de Rails", 51e Jaargang 1983-9 Blz. 259 – 271. Sommerfeldt: Bouwtekening van het twee-/driespoorportaal.

---

Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu

Vorige | Volgende

Contact met de redactie:

---

	Laatste wijziging: 13 sep 2023 11:58 (UTC)