Persoonlijke instellingen

Veilig werken: verschil tussen versies

Uit BeneluxSpoor.net - Encyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
k (txt)
k (txt)
Regel 1: Regel 1:
 
{{Koptekst
 
{{Koptekst
−
|Vorige= Snijden
+
|Vorige= Ontkoppelaar van David K. Smith
−
|Volgende= Toepassing van magneten
+
|Volgende= Weatheren
 
|VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen
 
|VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen
−
|Auteur= Huib Maaskant
+
|Auteur= Dick van der Knaap
 +
|Auteur2= Fred Eikelboom
 
}}
 
}}
−
{{Inhoudsopgave||Klein}}
+
{{Inhoudsopgave||Klein|}}
−
In dit artikel bespreken we de toepassing van [[Woorden - G#Geheugenmetaal|'''geheugenmetaal''']] (geheugendraad) om objecten te bewegen (c.q. aan te drijven). We kunnen dan denken aan het omstellen van een wissel, het bewegen van een armsein of het op- en neer bewegen van spoorbomen.  
+
=== Veilig de hobby bedrijven ===
−
=== Geheugenmetaal als wisselaandrijving ===
+
Het is belangrijk dat we, ook bij het bezig zijn met onze hobby, proberen zo veilig mogelijk te werken. Daaraan schort het nog wel eens, ook bij modelspoorders. Vaak heerst er een houding  van: "dat is allemaal onzin, teveel moeite" en meer van dat soort argumenten. En dan komt later, als het té laat is, het oude gezegde weer naar boven: "Als het kalf verdronken is, dempt men de put!" Beter is het dan ook om een ander oud gezegde ter harte te nemen: "Voorkomen is beter dan genezen." Daartoe moet iemand dan wél over wat kennis beschikken, want: "Een gewaarschuwd mens telt voor twee, bij modelspoorders zelfs voor twee-en-een-half!"
−
{{Afbeelding
+
Maar het blijft uiteindelijk eigen risico en eigen verantwoordelijkheid.
−
|Bestand= info_wissel_geheugendraad_1_1.jpg
+
{| class="wikitable"
−
|Grootte= Groot
+
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>&nbsp;'''LET OP'''</small>|| valign="top"|Vergeet niet om ''de gebruiksaanwijzingen en waarschuwingen van de fabrikanten te lezen<br />én ze '''ALTIJD''' op te volgen''.<br>
−
|Volgnummer= 01
+
Dat voorkomt veel ongevallen, schade en droefenis.
−
|Omschrijving= Wisselaandrijving mooi weggewerkt
+
|}
−
|Maker= Huib Maaskant
+
Bij welke handelingen lopen we dan een verhoogd risico? Dat kan zeer divers zijn. In de onderhoofdstukken van het hoofdstuk [[Methoden, technieken en materialen]] komen er al een aantal aan bod.
−
}}
+
=== Allerlei lijmen (oplosmiddelhoudend of oplosmiddelvrij) ===
−
Aandrijvingen voor wissels zijn er in allerlei soorten en maten. Bijvoorbeeld als wisselspoelen, motorische [[Wissels digitaliseren|wisselaandrijvingen]] of [[Servo's en servo-aansturing|servo's]]. In dit artikel gaan we aan de slag met [[Woorden - F#Flexinol|geheugendraad]] als wisselaandrijving. Dit geheugendraad wordt o.a. verkocht als Flexinol of [[Woorden - N#Nitinol|Nitinol]].
+
Kunststoffen worden vaak verlijmd met oplosmiddelen, het zogenaamde "solvent welding". Daarbij worden diverse vloeistoffen gebruikt, die een gevaar voor de gezondheid kunnen vormen. Bedenk daarbij dat vloeistoffen ook door de huid kunnen dringen, dus het dragen van (wegwerp)handschoenen is weliswaar lastig, maar wel verstandig.<br />
 +
Het dragen van een stofmaskertje is daarbij tamelijk zinloos, want het helpt niet bij het voorkomen dat damp ingeademd wordt. Goed ventileren van de werkruimte, snel en zo kort mogelijk werken, is dan de boodschap. Dat geldt dus zowel voor gekochte lijmen, als voor gebruik van vloeistoffen zoals [[Woorden - M#MEK.|MEK]] of Bison ontvetter (bij polystyreen) en chloroform (bij acrylaten). In geval van twijfel kan altijd via een internetzoektocht achter de samenstelling van een middeltje gekomen worden: zoek naar het "Material Safety DataSheet" (MSDS), wat bij elke in de handel zijnde chemische stof wettelijk aanwezig hoort te zijn. Daarop zijn dan de samenstellende bestanddelen en de gevaren aangegeven. In Nederland wordt hiervoor het wettelijk verplichte "Veiligheidsinformatieblad" verstrekt (zie: [[Veilig werken#Meer informatie|"Meer informatie"]]).
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign="top"|Secondenlijm is een geval apart. Dat zijn vaak cyanoacrylaten, die uitharden door water, bijvoorbeeld waterdamp uit de lucht. Maar ook kan water uit het menselijk lichaam onttrokken worden. In korte tijd zijn dan de vingers aan elkaar gelijmd. Snel met [[Woorden - A#Aceton|aceton]] behandelen kan dan de huid redden (hoewel aceton ook gemakkelijk door de huid het lichaam binnendringt). Handschoenen dragen is dus heel verstandig, of een hulpmiddel zoals een krom pincet gebruiken. Zorg in elk geval dat bekend is wat je te doen (staat op de verpakking) en zorg ervoor dat er hulp in de buurt is.
 +
|}
 +
=== Spuiten van modellen ===
 +
Dit gebeurt niet voor niets in een spuitcabine. Hier geldt eigenlijk hetzelfde wat ook hierboven bij de lijmen is vermeld. Extra bijkomstigheid is, dat er ook nog een fijne verfnevel gebruikt wordt. Daarom heeft een dergelijke cabine ook een afzuiging, met een afvoer die (wettelijk verplicht) de dampen buiten de spuitcabine in de buitenlucht transporteert. De verfnevel wordt in een filterinstallatie uit de afgevoerde lucht verwijderd. Gebruik zomogelijk met water verdunbare verf. Het inademen van de verfnevel is met een stofmasker te voorkomen, maar ''niet'' het inademen van oplosmiddeldampen!<br />
 +
Houd ook rekening met het ontstaan van lucht/damp mengsels, die vaak kunnen branden of exploderen. Eén vonkje is dan vaak voldoende voor een ernstig ongeval.
 +
=== Etsen van messing en andere metalen ===
 +
Hierbij wordt vaak met etsende, bijtende chemicaliën omgegaan. Daarom dus altijd handschoenen dragen. Uitgewerkte etsvloeistof hoort bij het chemisch afval, dus via het ophaalpunt van de gemeente afvoeren. Draag ook oude kleding, waarin bij morsen zonder bezwaar een extra gat mag komen.
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign="top"| Etsende, bijtende chemicaliën zijn zeer gevaarlijk!<br />
 +
Draag dus altijd vloeistofdichte handschoenen! Zorg ook voor een goede bescherming van de ogen, draag dus altijd een veiligheidsbril!
 +
|}
 +
=== Snijden ===
 +
Het moge duidelijk zijn, dat dit bij voorkeur gebeurt met zo scherp mogelijke messen. Daardoor is het verwondingsgevaar bij snijden heel waarschijnlijk. Bedenk steeds dat wanneer het mes uitschiet, vaak onbedoeld degene geraakt wordt die het mes vasthoud! Daarom is het verstandig "altijd alles van je af te snijden". Een stalen lineaal als geleider kan het werk bijzonder vergemakkelijken. Zet niet te veel kracht, snij desnoods in meerdere keren, laat het scherpe mes het werk doen. En een verstandig mens heeft zijn stalen lineaal liggen op het deel, dat behouden moet blijven, waardoor uitschieters slechts schade aanrichten aan het stuk dat toch al weggegooid wordt.
 +
=== Schuren, slijpen en boren ===
 +
Wees bedacht op het stof dat ontstaat. Zonodig kan hier een stofmaskertje worden gedragen. Ook het stof van bepaalde houtsoorten is schadelijk voor de gezondheid. Wanneer deze handelingen machinaal gedaan worden, bedenk dan dat slijpschijven de nare gewoonte hebben om onverwacht te breken, vooral bij pogingen een spoorstaaf door te zagen met bijvoorbeeld een miniboormachientje.
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign="top"|Wegspringende stukken van een slijpschijf of afgezaagde stukjes kunnen iemand lelijk verwonden, evenals metaalsplinters bij het boren.<br />
 +
Blijf dus alert en zorg dat niemand zich bevindt in de eventuele baan van het projectiel. Zorg bij dit soort werkzaamheden ook voor een goede bescherming van de ogen, draag dus altijd een veiligheidsbril!
 +
|}
 +
=== Solderen ===
 +
Wees erop bedacht dat we hier te maken hebben met hoge temperaturen. Zorg dat het werkstuk goed op zijn plaats blijft. Menige brandwond is al ontstaan doordat een werkstuk wegschiet. In een reflexbeweging probeert iemand dan het werkstuk op te vangen, pakt heet metaal of de soldeerbout vast, en het kwaad is al geschied.<br />
 +
Ook plastics kunnen slecht tegen hitte. Menige locomotiefkap is al gesneuveld door ongewenst contact met de soldeerbout. Dat geldt ook voor witmetaal. Dit is wel te solderen, maar alleen ervaren modelbouwers, die snel kunnen werken, krijgen dat voor elkaar.
 +
=== Elektrische apparatuur ===
 +
In Nederland gelden de NEN voorschriften. (zie onder bij "Bronnen")<br />
 +
In België gelden de voorschriften zoals in AREI aangegeven. (zie onder bij "Bronnen")<br />
 +
In Duitsland gelden de voorschriften zoals in VDE 0701/0702 aangegeven. (zie onder bij "Bronnen")<br />
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign='center' style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign='top'|'''We dienen ons te houden aan [https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_richtlijn Europese wetgeving c.q. normen]. Deze richtlijnen/normen (die als wet gelden) worden z.s.m. in de wet van de Europese landen opgenomen.'''
 +
|}
 +
=== Elektriciteit en veiligheid ===
 +
Elektrische apparatuur wordt in een veiligheidsklasse ingedeeld. De meeste apparatuur valt in [[Veilig werken#Klasse 1|klasse 1]] of [[Veilig werken#Klasse 2|klasse 2]] (zie: [[#Meer informatie|"Meer informatie"]]).<br />
 +
Elektrische ladingen die zich door het lichaam bewegen, kunnen daar veel schade aanrichten. Daarom is het nodig bij onze hobby voorzichtig met spanning/[[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] om te gaan. De wetgever heeft in de norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 een aantal criteria vastgelegd voor wat in de hobbysfeer nog als toelaatbaar geldt. Tevens is er de Europese richtlijn [https://www.preconqs.nl/actueel/veiligheid-van-elektrisch-speelgoed-herziene-norm-en-62115/ EN62115] waaraan apparatuur moet voldoen. Zie ook [[Woorden - P#PELV.|PELV]] en [[Woorden - S#SELV.|SELV]].
 +
 
 +
'''Bepalend is het product van [[Woorden - S#Spanning|spanning]] (volts) en [[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] (ampères). Met andere woorden: bij onverhoopt contact (aanraken van onder spanning staande delen), mag er niet te veel energie op het lichaam worden overgebracht.'''<br />
 +
De norm NEN 1010 biedt zekerheid en veiligheid voor laagspanningsinstallaties. De Arbeidsinspectie, bedrijven, instellingen, verzekeringsmaatschappijen én de wetgever beschouwen de norm als bindend. Het [[Woorden - B#Bouwbesluit|Bouwbesluit]] en de [[Woorden - A#Arboregeling|Arboregeling]] verwijzen ook naar NEN 1010. Serieus gebruik van de norm(en) is dus een vereiste.
 +
 
 +
Een goede gewoonte is, om elke mogelijk optredende situatie even door te rekenen. Als dit niet mogelijk is, stel dan de vraag op het forum van "Beneluxspoor.net" (zie: [[Veilig werken#Meer informatie|"Meer informatie"]]). Het kan nooit kwaad te weten wat bijvoorbeeld een trafo aan vermogen maximaal moet (kan of mag) leveren. Doorgebrande trafo's worden een kostbare zaak, die te vermijden is. Bovendien voorkomt het schade aan elektrische [[Woorden - C#Component|component]]en/of doorsmeltende/verbrande bedrading.
 +
 
 +
Voor de dikte van de te gebruiken draden bij de te verwachten stroomsterkte, is helaas geen norm beschikbaar. Wél voor 230 V, maar niet voor onze zwak[[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]]toepassingen. Een algemeen gebruikte vuistregel is, om per mm&sup2;  oppervlakte van de draaddoorsnede 10 ampère te rekenen. Meet dan de draaddikte in mm met een schuifmaat, bereken het oppervlak van de doorsnede (mm&times;mm&times; &pi; &times; &frac14;), en de toelaatbare stroomsterkte in ampères wordt gevonden. Dan blijkt bijvoorbeeld montagedraad voor electrische schakelingen (0,08 mm&sup2;) maar 0,8 ampère te kunnen hebben, waardoor het ongeschikt is om de rijspanning door te laten (die is al snel 1 A). Bovendien treedt in de bedrading spanningsverlies op door de inwendige weerstand van de draad. Dat hangt niet alleen van het materiaal af (koper is het meest gunstig), maar ook van de lengte en de diameter. Hoe dikker de draad, des te minder is de weerstand. Het bekende stugge installatiedraad (bruin, blauw) is 2,5 mm&sup2; en verdraagt dus maximaal ongeveer 16 A. Daarom wordt voor de stroomtoevoer naar de rails vaak een [[Centrale voedingsleiding|ringleiding]] van dit installatiedraad aangelegd. Vanaf de ringleiding gaan we dan naar de rails met 0,14 mm&sup2;.
 +
===Klasse 1===
 +
'''("Geäarde apparatuur") vereist een isolatie tussen de netspanning en ieder aanraakbaar deel, welke een spanning van minstens 2120 V (topwaarde) doorstaat. Om te voorkomen dat doorslag optreedt door de lucht of over het isolatiemateriaal, moet er tussen de netspanning voerende delen en de aanraakbare delen een lucht- of kruipweg worden aangehouden van tenminste 3 mm.'''
 +
De apparatuur moet voorzien zijn van een dubbelpolige [[Elektronica basis#De schakelaar|schakelaar]], zodat de fase én de nul onderbroken kunnen worden.
 +
=== Transformatoren (afgekort: trafo's) ===
 +
De norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 schrijft voor:<br />
 +
De kengetallen voor trafo's die circuits met aanraakbare spanningen voeden zijn:
 +
maximaal 24V, maximaal 20A en maximaal 200VA.<br />
 +
Die laatste waarde geeft aan dat 24 V en 20 A (ampère) niet samen kunnen gaan. Dus bijvoorbeeld: bij 24 V mag maximaal 8,3 ampère afgenomen worden, en de maximale uitgangs[[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] bedraagt 10 ampère (zie citaat).<br />
 +
<small>citaat;</small><br />
 +
" ''This Part 2-7 applies to stationary and portable, single-phase, air-cooled (natural or forced), transformers for toys and power supplies incorporating transformers for toys, having a rated supply voltage not exceeding 250 V AC, a rated supply and internal operating frequency not exceeding 500 Hz, a rated output not exceeding 200 VA and a rated output current not exceeding 10 A.'' "<br />
 +
<small>einde citaat.</small>
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign="center" style="width:5%;text-align:left;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|left]]<small>'''<big>Let op! Bij een modelspoortransformator mag de maximale uitgangsstroom niet meer dan 10 ampère bedragen.</big>'''
 +
|}
 +
{| class="wikitable"
 +
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign="top"|Pas geen te zware trafo's toe bij de modelspoorbaan. In de handel zijn trafo's te koop met een uitgangsvermogen van 70VA. Is er meer vermogen nodig, dan moet een tweede trafo aangeschaft worden, enz.<br />
 +
Ga '''nooit''' experimenteren met een zware ringkerntrafo van bijv. 2 x 200VA of 2 x 300VA secundair! Ontstaat onverhoopt brand en constateert de verzekering dat iemand onoordeelkundig bezig is geweest, '''dan keert de verzekering geen cent uit!''' Ook hier geldt: "Bezint eer ge begint".
 +
|}
 +
=== Zekeringen toepassen ===
 +
De norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 schrijft voor dat een transformator, die voor modelspoor gebruikt wordt, òf kortsluitvast dient te zijn, òf dat, wanneer de kortsluitstroom van de secundaire wikkeling meer dan 20 ampère bedraagt, er een niet zelfherstellende voorziening aangebracht moet zijn, die de [[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] van het primaire circuit onderbreekt.<br />
 +
Pas dus bij dergelijke transformatoren (bij het zelf bouwen van voedingen) een zekering (met de juiste waarde!) toe in het netspanningsgedeelte.<br />
 +
Het verdient echter aanbeveling om ook de secundare wikkeling(en) te beveiligen met één of meerdere zekeringen. Een vuistregel voor de waarde van de secundaire zekering is 1,2 maal de maximaal toelaatbare continuestroom.
 +
 
 +
Noot van de redactie;<br />
 +
[https://www.nproject.org/nl/elektronica/zekeringen-in-de-modelbaan/ Lees dit] artikel over zekeren van de modelbaan.
  
−
Voor de zelfbouwers onder ons, die liever zelf met geheugendraad willen knutselen, is een simpele en betrouwbare aandrijving met geheugendraad ontworpen.
+
Bij ringkern-trafo's is de de [[Woorden - I#Inschakel-piekstroom|inschakel-piekstroom]] (Engels; inrush-current) dermate hoog dat er een dusdanig zware zekering nodig is, dat er bij dit type trafo's niet of nauwelijks onderscheid gemaakt kan worden tussen een inschakel-[[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]]piek en een daadwerkelijke kortsluiting. Aanbevolen wordt, om dan een elektronische schakeling in het primaire circuit op te nemen, die de trafo stapsgewijs (in tijd vertraagd) van meer spanning/stroom voorziet. Dan kan wél de juiste zekering toegepast worden.
−
Geheugenmetaal heeft diverse voordelen boven wisselspoelen en wisselaandrijvingen. Zo maakt geheugenmetaal helemaal geen geluid. Door de afwezigheid van tandwielen en andere bewegende delen is de aandrijving heel betrouwbaar. De beweging is mooi langzaam en geheugenmetaal is ook nog eens erg voordelig.
+
=== Elektrische veiligheid door aarding/randaarde ===
−
{{Afbeelding
+
In NEN 3140 zijn een aantal eisen opgenomen, waaraan apparatuur die op het [[Woorden - E#Elektriciteit|elektriciteit]]net wordt aangesloten moet voldoen, zoals:
−
|Bestand= info_wissel_geheugendraad_1_2.gif
+
{| class="wikitable"
−
|Grootte= 685px
+
| valign="center" style="width:5%;text-align:center;"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>'''LET OP'''</small>|| valign="top"|Bij het zelfbouwen van schakelingen die op de netspanning zijn aangesloten, wordt omgegaan met <u>'''levensgevaarlijke spanning'''</u>! Zorg ervoor dat de schakeling in een deugdelijke behuizing zit, en dat het aansluitsnoer d.m.v. een deugdelijk [[Woorden - T#Trekontlasting|trekontlasting]] in de behuizing gemonteerd is.<br />
−
|Volgnummer= 02
+
Indien de kast van metaal is, dient deze deugdelijk [[Woorden - G#Geäard|geäard]] te zijn (=voorzien van randaarde). Dit betekent dat <u>'''alle aanraakbare delen geäard dienen te zijn'''</u>.
−
|Omschrijving= De onderdelen van de wisselaandrijving
+
|}
−
|Type= Tekening
+
*''' ''De groen/gele aarddraad (indien aanwezig) moet langer zijn dan de andere draden.'' ''' Dit zorgt er voor, dat wanneer het snoer uit de stekker wordt getrokken, <u>'''de aardingsdraad als laatste losgetrokken wordt'''</u>. Bij de meeste Nederlandse stekkers (andere naam voor "[[Woorden - C#Contactstop|contactstop]]") is dit slecht uitvoerbaar of zelfs onmogelijk. Probeer dit echter wel zoveel als mogelijk aan te houden.
−
|Maker= Huib Maaskant
+
* De ader-einden (het koperen gedeelte van een ader, dat in de stekkker bevestigd wordt) moeten deugdelijk door middel van draadhulsjes (ader-eindhulsjes) of iets dergelijks zijn afgewerkt. Deze ader-einden <u>'''mogen niet gesoldeerd''' worden</u>!
−
}}
+
===Polsbandjes bij werkzaamheden aan elektronica===
−
=== Het principe van de wisselaandrijving ===
+
Sluit een [[Woorden - P#Polsbandje|polsbandje]] (werk-aarde) '''NOOIT''' aan op de randaarde, maar '''koppel het aan het apparaat waar aan gewerkt wordt (mits dat niet met de aarde verbonden is)'''.
−
Het principe van de aandrijving is heel eenvoudig. Wanneer geheugenmetaal warm wordt, krimpt het met ongeveer 3,5%. Wanneer het afkoelt, wordt het weer langer. Met een stukje geheugendraad van 11 cm verkrijgen we zo een lineaire beweging van ruim 3,5 mm. Dat is ruim voldoende om een schaal H0 wissel om te zetten. De beweging duurt ongeveer drie seconden. Om precies uit te rekenen, hoe lang de geheugendraad moet zijn, kunnen we gebruik maken van de geheugendraad berekening van Henny Bouman. Zie hieronder bij "Downloads".
+
{| class="wikitable"
−
{{Afbeelding 2 naast elkaar
+
| valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small>&nbsp;&nbsp;'''LET OP!'''</small>||valign="top"|'''<u>Waarschuwing'''</u><br /> Een werk-aarde '''NOOIT''' verbinden met de aarde van een elektriciteitsinstallatie. Waarom niet? De arme drommel die van een geäard polsbandje gebruik maakt en aan een netgevoed apparaat gaat werken en niet oplet...<br clear="all">
−
|Bestand= Wissel_geheugendraad_1_3.jpg
 
−
|Bestand2= Wissel_geheugendraad_1_3a.jpg
 
−
|Grootte= Klein
 
−
|Grootte2= Klein
 
−
|Volgnummer= 03
 
−
|Volgnummer2= 04
 
−
|Omschrijving= De onderdelen: een spijkertje, veertje, paperclip, klembusje,<br />stukje messing buis en een stukje geheugenmetaal.  
 
−
|Omschrijving2= De paperclip wordt een haak.<br />Het rechtopstaande deel bedient het wissel.  
 
−
|Maker= Huib Maaskant
 
−
|Maker2= Huib Maaskant
 
−
}}
 
−
De complete aandrijving bestaat uit een spijkertje, een veertje, een paperclip, een klembusje, een stukje messing buis van circa vier cm en een stukje geheugenmetaal (zie afbeelding 03). Het veertje wordt gespannen en vastgezet met een spijker (zie afbeelding 05), de draad wordt om het messing buisje gewonden. Door het omgebogen buisje te verdraaien kunnen we de draad verstellen, ook later nog. Het veertje trekt het wissel in de ene stand en houdt de geheugendraad gespannen. Als we spanning op het geheugenmetaal zetten, wordt de draad warm. De draad krimpt en trekt het wissel naar de andere stand. Na het uitschakelen van de spanning koelt alles weer af en keert het wissel terug in de eerste stand.
 
−
{{Afbeelding 2 naast elkaar
 
−
|Bestand= Wissel_geheugendraad_1_4.jpg
 
−
|Bestand2= Wissel_geheugendraad_1_4a.jpg
 
−
|Grootte= Klein
 
−
|Grootte2= Klein
 
−
|Volgnummer= 05
 
−
|Volgnummer2= 06
 
−
|Omschrijving= Sleuf gefraisd. Veer, haak en geheugendraad aangebracht 
 
−
|Omschrijving2= Het wissel is geplaatst 
 
−
|Maker= Huib Maaskant
 
−
|Maker2= Huib Maaskant
 
−
}}
 
−
De eerste stap is het frezen van een ondiepe geul onder het wissel (zie afbeelding 05). Met een bovenfrees is dat zo gedaan. Na het schilderen van de ondergrond wordt de aandrijving in de geul bevestigd. De paperclip wordt verbogen tot een dubbele haak die het veertje en de draad met elkaar verbindt. De lange poot van de haak trekt het wissel om (zie afbeelding 06). Wanneer we de baan hebben afgewerkt, is er van de aandrijving niets meer te zien.
 
−
{{Afbeelding
 
−
|Bestand= info_wissel_geheugendraad_1_5.gif
 
−
|Grootte= 650px
 
−
|Volgnummer= 07
 
−
|Type= Schema
 
−
|Omschrijving= Het schema van de voeding
 
−
|Maker= Huib Maaskant
 
−
}}
 
−
=== De voeding ===
 
−
Het geheugenmetaal heeft een [[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] van 200 milliampère nodig om maximaal samen te trekken. We kunnen het geheugenmetaal niet rechtstreeks op een rijregelaar aansluiten, omdat de hoge spanning voor een veel te grote stroom zorgt. Met een beetje elektronica is dat probleem snel opgelost. De LM317 spanningsreglaar is prima te gebruiken als constante stroombron (zie schema 07). Met een weerstandje wordt de uitgangs[[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] begrensd tot 200 milliampère. Het maakt niet uit hoe lang de draad is. De LM317 wordt gevoed met 12 volt gelijkspanning en moet voorzien worden van een koellichaam.
 
−
{{Afbeelding
 
−
|Bestand= info_wissel_geheugendraad_1_6.gif
 
−
|Grootte= 650px
 
−
|Volgnummer= 08
 
−
|Type= Schema
 
−
|Omschrijving= De elektrische aansluitingen
 
−
|Maker= Huib Maaskant
 
−
}}
 
−
Onderdelen voor de voeding:
 
−
{| class="wikitable" style="text-align:left; font-size:90%;"
 
−
!style="background:#D1D1E1;" Width="55" | Symbool
 
−
!style="background:#D1D1E1;" Width="100"| Type
 
−
!style="background:#D1D1E1;" Width="130"| Conrad bestelnummer
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#E4E1E1;" | IC1 ||style="background:#E4E1E1;"| LM317T (TO220)||style="background:#E4E1E1;"| 176001 - 8J
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#D1D1E1;" | R1 ||style="background:#D1D1E1;"| 5,6 Ohm, 0,5 Watt  ||style="background:#D1D1E1;"| 1583926 - 8J
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#E4E1E1;" | Relais ||style="background:#E4E1E1;"| RA4-12W-K ||style="background:#E4E1E1;"| [https://www.google.com/search?-b-d&q=RA4-12W-K Geen bestelnummer]
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#D1D1E1;" | C1 ||style="background:#D1D1E1;"| 220uF,25V ||style="background:#D1D1E1;"| 1301762 - 8J
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#E4E1E1;" | C2 ||style="background:#E4E1E1;"| 0,1 uF, 25V ||style="background:#E4E1E1;"| 453358 - 8J
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#D1D1E1;" | G1 ||style="background:#D1D1E1;"| Gelijkrichter  ||style="background:#D1D1E1;"| 501883 - 8J
 
−
|-
 
−
|style="text-align:left; background:#E4E1E1;" |    ||style="background:#E4E1E1;"| Koellichaam ||style="background:#E4E1E1;"| 188271 - 8J
 
 
|}
 
|}
−
{{Tabelonderschrift
+
===Klasse 2===
−
|Volgnummer= 01
+
'''"Dubbelgeisoleerde apparatuur" vereist een isolatie tussen de netspanning en ieder aanraakbaar deel, welke een spanning van minstens 4240 V (topwaarde) doorstaat. Om te voorkomen dat doorslag optreedt door de lucht of over het isolatiemateriaal, moet er tussen de netspanning voerende delen en de aanraakbare delen een lucht- of kruipweg worden aangehouden van tenminste 6 mm.'''
−
|Maker= Redactie
+
 
−
}}
+
[[Woorden - D#Dubbelgeïsoleerd|Dubbelgeïsoleerd]]e toestellen/apparaten, te herkennen aan de twee vierkantjes in elkaar, mogen '''NIET/NOOIT''' met een drie aderig snoer/ [[Woorden - S#Stekker|stekker]] met veiligheidscontact (=randaarde) worden aangesloten.<br />Deze moeten zijn voorzien van een '''euro-netstekker die één geheel vormt met het netsnoer''', in de wandelgangen ook wel "platte stekker" genoemd.
−
=== Ompoling van het puntstuk ===
+
<small>aanvulling "dubbele isolatie" door Eric B. BNLS-forum.</small>
−
De schakeling is genoeg om het wissel te verzetten, maar bij een tweerail-baan moet ook het puntstuk worden omgepoold. Dat is eenvoudig te realiseren door een relais parallel aan de LM317 te zetten (zie schema 08). Het relais schakelt de polariteit van de spanning om, die op het puntstuk van het wissel staat. Zie ook het artikel [[Puntstuk van het wissel polariseren]].
+
=== Snoeren/verlengsnoeren ===
−
In eerste instantie zijn beide wisseltongen van de Tillig wissels rechtstreeks op de digitale spanning aangesloten. In de praktijk veroorzaakten sommige locs echter kortsluiting, omdat de wielen bij het puntstuk even de andere wisseltong raken. Daarom zijn het puntstuk en de wisseltongen van elkaar geïsoleerd. Extra contacten van het relais zorgen ervoor dat alléén de aanliggende wisseltong van spanning wordt voorzien.
+
==== Snoeren met aangegoten Eurostekker ====
−
{{Afbeelding 2 naast elkaar
+
Bij apparatuur voorzien van een snoer met aangegoten stekker, moet wanneer het snoer en/of de stekker beschadigd is, het gehele snoer vervangen worden door een identiek snoer met aangegoten Eurostekker. ''Hier is dus het monteren van een losse stekker verboden''.
−
|Bestand= Wissel_geheugendraad_1_8.jpg
+
====Verlengsnoeren====
−
|Bestand2= Wissel_geheugendraad_1_8a.jpg
+
[[Woorden - V#Verlengsnoer|Verlengsnoeren]] op een haspel (kabelhaspels) dienen voor gebruik '''helemaal afgerold''' te worden, anders raken ze oververhit.
−
|Grootte= Klein
+
=== Bedrading voor buiten===
−
|Grootte2= Klein
+
Voor kabels en stekkerverbindingen voor het aansluiten van LGB- en andere buitenbanen '''moet gebruik worden gemaakt van waterdicht materiaal, dat minimaal voorzien is van een IP67 keurmerk'''. Zie hiervoor [[Documentatie en onderdelenlijsten rollend materieel#LGB.|Documentatie en onderdelenlijsten rollend materieel]]. Anders bestaat het gevaar van kortsluiting. Ook de levensduur van niet-waterdichte aansluitconnectoren of [[Woorden - S#Stekker|stekker]]s is een punt van aandacht. Zie: [[Woorden - I#IP-code|IP-code]]. Meer over de [https://nl.wikipedia.org/wiki/IP-code IP-code]. Meer over [https://nl.wikipedia.org/wiki/Waterdichtheid Waterdichtheid].
−
|Volgnummer= 09
+
=== RoHS ===
−
|Volgnummer2= 10
+
Sinds 2011 is er de [[Woorden - R#RoHS.|RoHS-richtlijn]] met als doel het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparatuur te beperken.  
−
|Omschrijving= Printje met daarop de onderdelen 
 
−
|Omschrijving2= Een ander printje met daarop de onderdelen 
 
−
|Maker= Huib Maaskant
 
−
|Maker2= Huib Maaskant
 
−
}}
 
−
De complete schakeling is gemakkelijk op een klein printje te bouwen. We kunnen zelf een print etsen (zie: afbeelding 9) of gebruikmaken van strokenprint c.q. experimenteerprint. De laatste optie is sneller, gemakkelijker en goedkoper. Zaag eerst de printjes op maat en plak een etiket (met daarop het onderdelenschema getekend) op de bovenkant (zie afbeelding 10). Zo weten we precies waar wat moet komen en hoeven we niet steeds de gaatjes uit te tellen. Het geheugendraad is verkrijgbaar bij onderstaande leveranciers (zie: [[Toepassing van geheugenmetaal#Meer informatie|"Meer informatie"]]). De elektronica kunnen we bestellen bij "Conrad". In tabel 01 staan de bestelnummers van de componenten.
 
−
{{Download
 
−
|Tekst= XLS-bestand:
 
−
|LinkNaam= Geheugendraad-berekening
 
−
|BestandsNaam= BNLS-Geheugendraad_berekening.xls
 
−
|Breedte= 185px
 
−
|TekstErNaast= Ja
 
−
}}Berekeningen van geheugendraad door Huib Maaskant.
 
−
<br clear="all">
 
 
{{Linkssectie begin
 
{{Linkssectie begin
 
|Box= AlleenInfo
 
|Box= AlleenInfo
Regel 128: Regel 119:
 
}}
 
}}
 
{{Link intern
 
{{Link intern
−
|Link= Puntstuk van het wissel polariseren
+
|Link= Chemicaliën en modelspoor
−
|Linknaam= Puntstuk van het wissel polariseren
+
|Linknaam= Chemicaliën en modelspoor
−
}}
 
−
{{Link intern
 
−
|Link= Wissels digitaliseren
 
−
|Linknaam= Wissels digitaliseren
 
 
}}
 
}}
 
{{Linkssectie scheiding}}
 
{{Linkssectie scheiding}}
 
{{Linkssectie tussenkop
 
{{Linkssectie tussenkop
−
|Koptekst= Exerne websites:
+
|Koptekst= Beneluxspoor.net:
−
}}
 
−
{{Link Conrad-Meerkeuze
 
−
|Volgnr= 36 <!-- conrad -->
 
−
|ExtraInfo= Modelbouw
 
 
}}
 
}}
−
{{Link Algemeen-Meerkeuze
+
{{Link Forum-Meerkeuze
−
|Volgnr= 110 <!-- floodl -->
+
|Volgnr= 162
−
|ExtraInfo= Avontuur in miniatuur (Huib Maaskant)
+
|ExtraInfo= Draadje/topic op het forum (over waterdichte aansluiting).
 
}}
 
}}
 
{{Linkssectie scheiding}}
 
{{Linkssectie scheiding}}
 
{{Linkssectie tussenkop
 
{{Linkssectie tussenkop
−
|Koptekst= Geheugendraad:
+
|Koptekst= Externe website:
 
}}
 
}}
 
{{Link Algemeen-Meerkeuze
 
{{Link Algemeen-Meerkeuze
−
|Volgnr= 25 <!-- gmens -->
+
|Volgnr= 304 <!-- elektra-info -->
−
|ExtraInfo= Speciale onderdelen.
+
|ExtraInfo= Meer over elektrische veiligheid.
 
}}
 
}}
−
{{Link Algemeen-Meerkeuze
+
{{Link NL-Wikipedia-Meerkeuze
−
|Volgnr= 298 <!-- flexmet -->
+
|Volgnr= 53 <!-- wikipedia nen 3140 -->
−
|ExtraInfo= Geheugendraad.
+
|ExtraInfo= Informatie over nen 3140.
 +
}}
 +
{{Link NL-Wikipedia-Meerkeuze
 +
|Volgnr= 43
 +
|ExtraInfo= Elektrische veiligheidsklasse.
 +
}}
 +
{{Link NL-Wikipedia-Meerkeuze
 +
|Volgnr= 51
 +
|ExtraInfo= Veiligheidsinformatieblad.
 
}}
 
}}
 
{{Link Algemeen-Meerkeuze
 
{{Link Algemeen-Meerkeuze
−
|Volgnr= 299 <!-- nodna -->
+
|Volgnr= 27 <!-- veiligheids -->
−
|ExtraInfo= Flexinol geheugendraad.
+
|ExtraInfo= Diverse soorten veiligheidshandschoenen.
 
}}
 
}}
 
{{Linkssectie einde}}
 
{{Linkssectie einde}}
 +
{{Appendix
 +
|1= bron
 +
|2=
 +
* [https://nen.nl NEN 1010] Nederlands Normalisatie Instituut, Vlinderweg 6, 2623 AX, Delft.
 +
* [https://nen.nl NEN 3140] Nederlands Normalisatie Instituut, Vlinderweg 6, 2623 AX, Delft.
 +
* [https://nen.nl NEN 61558-2-7] Nederlands Normalisatie Instituut, Vlinderweg 6, 2623 AX, Delft.
 +
* [https://economie.fgov.be/nl/publicaties/algemeen-reglement-op-de AREI (B - boek 1, 2, 3)] economie.fgov.be/nl/publicaties/
 +
* [https://ingeniumbedrijfsadvies.nl/uploadedfiles/uitlegvde0701-0702duitsingenium.pdf uitleg VDE 0701-0702] DuitsIngenium
 +
|LetterGrootte= 75%
 +
|KaderBreedte= 100%
 +
}}
 
{{Voettekst
 
{{Voettekst
−
|Vorige= Snijden
+
|Vorige= Ontkoppelaar van David K. Smith
−
|Volgende= Toepassing van magneten
+
|Volgende= Weatheren
 
|VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen
 
|VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen
 
}} {| width= "100%"
 
}} {| width= "100%"
 
|- valign= "top"
 
|- valign= "top"
 
! scope= "row" width="70%" |
 
! scope= "row" width="70%" |
−
| <small>Laatste wijziging: 18 apr 2024 10:57 (CET)</small>
+
| <small>Laatste wijziging: 18 apr 2024 10:59 (UTC)</small>
 
|}
 
|}
−
[[Categorie: Alles|T]]
+
[[Categorie: Alles|V]]
−
[[Categorie: Artikel|Toepassing geheugenmetaal]]
+
[[Categorie: Artikel|Veilig werken]]
−
[[Categorie: Bedrading|T]]
+
[[Categorie: Chemicaliën en modelspoor|V]]
−
[[Categorie: Henny Bouman]]
+
[[Categorie: Bedrading|V]]
−
[[Categorie: Materialen|T]]
+
[[Categorie: Elektronica|V]]
−
[[Categorie: Praktijk|T]]
+
[[Categorie: Gereedschappen|V]]
−
[[Categorie: Stroombron|T]]
+
[[Categorie: Materialen|V]]
−
[[Categorie: Technieken|T]]
+
[[Categorie: Praktijk|V]]
−
[[Categorie: Wissels|T]]
+
[[Categorie: Technieken|V]]
−
[[Categorie: Huib Maaskant|T]]
+
[[Categorie: Dick van der Knaap|V]]
 +
[[Categorie: Fred Eikelboom|V]]

Versie van 18 apr 2024 om 10:59

Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu
Vorige | Volgende

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Dick van der Knaap en Fred Eikelboom

Veilig de hobby bedrijven

Het is belangrijk dat we, ook bij het bezig zijn met onze hobby, proberen zo veilig mogelijk te werken. Daaraan schort het nog wel eens, ook bij modelspoorders. Vaak heerst er een houding van: "dat is allemaal onzin, teveel moeite" en meer van dat soort argumenten. En dan komt later, als het té laat is, het oude gezegde weer naar boven: "Als het kalf verdronken is, dempt men de put!" Beter is het dan ook om een ander oud gezegde ter harte te nemen: "Voorkomen is beter dan genezen." Daartoe moet iemand dan wél over wat kennis beschikken, want: "Een gewaarschuwd mens telt voor twee, bij modelspoorders zelfs voor twee-en-een-half!" Maar het blijft uiteindelijk eigen risico en eigen verantwoordelijkheid.

Let-op.jpg
 LET OP		 Vergeet niet om de gebruiksaanwijzingen en waarschuwingen van de fabrikanten te lezen
én ze ALTIJD op te volgen.

Dat voorkomt veel ongevallen, schade en droefenis.

Bij welke handelingen lopen we dan een verhoogd risico? Dat kan zeer divers zijn. In de onderhoofdstukken van het hoofdstuk Methoden, technieken en materialen komen er al een aantal aan bod.

Allerlei lijmen (oplosmiddelhoudend of oplosmiddelvrij)

Kunststoffen worden vaak verlijmd met oplosmiddelen, het zogenaamde "solvent welding". Daarbij worden diverse vloeistoffen gebruikt, die een gevaar voor de gezondheid kunnen vormen. Bedenk daarbij dat vloeistoffen ook door de huid kunnen dringen, dus het dragen van (wegwerp)handschoenen is weliswaar lastig, maar wel verstandig.
Het dragen van een stofmaskertje is daarbij tamelijk zinloos, want het helpt niet bij het voorkomen dat damp ingeademd wordt. Goed ventileren van de werkruimte, snel en zo kort mogelijk werken, is dan de boodschap. Dat geldt dus zowel voor gekochte lijmen, als voor gebruik van vloeistoffen zoals MEK of Bison ontvetter (bij polystyreen) en chloroform (bij acrylaten). In geval van twijfel kan altijd via een internetzoektocht achter de samenstelling van een middeltje gekomen worden: zoek naar het "Material Safety DataSheet" (MSDS), wat bij elke in de handel zijnde chemische stof wettelijk aanwezig hoort te zijn. Daarop zijn dan de samenstellende bestanddelen en de gevaren aangegeven. In Nederland wordt hiervoor het wettelijk verplichte "Veiligheidsinformatieblad" verstrekt (zie: "Meer informatie").

Let-op.jpg
LET OP		 Secondenlijm is een geval apart. Dat zijn vaak cyanoacrylaten, die uitharden door water, bijvoorbeeld waterdamp uit de lucht. Maar ook kan water uit het menselijk lichaam onttrokken worden. In korte tijd zijn dan de vingers aan elkaar gelijmd. Snel met aceton behandelen kan dan de huid redden (hoewel aceton ook gemakkelijk door de huid het lichaam binnendringt). Handschoenen dragen is dus heel verstandig, of een hulpmiddel zoals een krom pincet gebruiken. Zorg in elk geval dat bekend is wat je te doen (staat op de verpakking) en zorg ervoor dat er hulp in de buurt is.

Spuiten van modellen

Dit gebeurt niet voor niets in een spuitcabine. Hier geldt eigenlijk hetzelfde wat ook hierboven bij de lijmen is vermeld. Extra bijkomstigheid is, dat er ook nog een fijne verfnevel gebruikt wordt. Daarom heeft een dergelijke cabine ook een afzuiging, met een afvoer die (wettelijk verplicht) de dampen buiten de spuitcabine in de buitenlucht transporteert. De verfnevel wordt in een filterinstallatie uit de afgevoerde lucht verwijderd. Gebruik zomogelijk met water verdunbare verf. Het inademen van de verfnevel is met een stofmasker te voorkomen, maar niet het inademen van oplosmiddeldampen!
Houd ook rekening met het ontstaan van lucht/damp mengsels, die vaak kunnen branden of exploderen. Eén vonkje is dan vaak voldoende voor een ernstig ongeval.

Etsen van messing en andere metalen

Hierbij wordt vaak met etsende, bijtende chemicaliën omgegaan. Daarom dus altijd handschoenen dragen. Uitgewerkte etsvloeistof hoort bij het chemisch afval, dus via het ophaalpunt van de gemeente afvoeren. Draag ook oude kleding, waarin bij morsen zonder bezwaar een extra gat mag komen.

Let-op.jpg
LET OP		 Etsende, bijtende chemicaliën zijn zeer gevaarlijk!

Draag dus altijd vloeistofdichte handschoenen! Zorg ook voor een goede bescherming van de ogen, draag dus altijd een veiligheidsbril!

Snijden

Het moge duidelijk zijn, dat dit bij voorkeur gebeurt met zo scherp mogelijke messen. Daardoor is het verwondingsgevaar bij snijden heel waarschijnlijk. Bedenk steeds dat wanneer het mes uitschiet, vaak onbedoeld degene geraakt wordt die het mes vasthoud! Daarom is het verstandig "altijd alles van je af te snijden". Een stalen lineaal als geleider kan het werk bijzonder vergemakkelijken. Zet niet te veel kracht, snij desnoods in meerdere keren, laat het scherpe mes het werk doen. En een verstandig mens heeft zijn stalen lineaal liggen op het deel, dat behouden moet blijven, waardoor uitschieters slechts schade aanrichten aan het stuk dat toch al weggegooid wordt.

Schuren, slijpen en boren

Wees bedacht op het stof dat ontstaat. Zonodig kan hier een stofmaskertje worden gedragen. Ook het stof van bepaalde houtsoorten is schadelijk voor de gezondheid. Wanneer deze handelingen machinaal gedaan worden, bedenk dan dat slijpschijven de nare gewoonte hebben om onverwacht te breken, vooral bij pogingen een spoorstaaf door te zagen met bijvoorbeeld een miniboormachientje.

Let-op.jpg
LET OP		 Wegspringende stukken van een slijpschijf of afgezaagde stukjes kunnen iemand lelijk verwonden, evenals metaalsplinters bij het boren.

Blijf dus alert en zorg dat niemand zich bevindt in de eventuele baan van het projectiel. Zorg bij dit soort werkzaamheden ook voor een goede bescherming van de ogen, draag dus altijd een veiligheidsbril!

Solderen

Wees erop bedacht dat we hier te maken hebben met hoge temperaturen. Zorg dat het werkstuk goed op zijn plaats blijft. Menige brandwond is al ontstaan doordat een werkstuk wegschiet. In een reflexbeweging probeert iemand dan het werkstuk op te vangen, pakt heet metaal of de soldeerbout vast, en het kwaad is al geschied.
Ook plastics kunnen slecht tegen hitte. Menige locomotiefkap is al gesneuveld door ongewenst contact met de soldeerbout. Dat geldt ook voor witmetaal. Dit is wel te solderen, maar alleen ervaren modelbouwers, die snel kunnen werken, krijgen dat voor elkaar.

Elektrische apparatuur

In Nederland gelden de NEN voorschriften. (zie onder bij "Bronnen")
In België gelden de voorschriften zoals in AREI aangegeven. (zie onder bij "Bronnen")
In Duitsland gelden de voorschriften zoals in VDE 0701/0702 aangegeven. (zie onder bij "Bronnen")

Let-op.jpg
LET OP		 We dienen ons te houden aan Europese wetgeving c.q. normen. Deze richtlijnen/normen (die als wet gelden) worden z.s.m. in de wet van de Europese landen opgenomen.

Elektriciteit en veiligheid

Elektrische apparatuur wordt in een veiligheidsklasse ingedeeld. De meeste apparatuur valt in klasse 1 of klasse 2 (zie: "Meer informatie").
Elektrische ladingen die zich door het lichaam bewegen, kunnen daar veel schade aanrichten. Daarom is het nodig bij onze hobby voorzichtig met spanning/stroom om te gaan. De wetgever heeft in de norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 een aantal criteria vastgelegd voor wat in de hobbysfeer nog als toelaatbaar geldt. Tevens is er de Europese richtlijn EN62115 waaraan apparatuur moet voldoen. Zie ook PELV en SELV.

Bepalend is het product van spanning (volts) en stroom (ampères). Met andere woorden: bij onverhoopt contact (aanraken van onder spanning staande delen), mag er niet te veel energie op het lichaam worden overgebracht.
De norm NEN 1010 biedt zekerheid en veiligheid voor laagspanningsinstallaties. De Arbeidsinspectie, bedrijven, instellingen, verzekeringsmaatschappijen én de wetgever beschouwen de norm als bindend. Het Bouwbesluit en de Arboregeling verwijzen ook naar NEN 1010. Serieus gebruik van de norm(en) is dus een vereiste.

Een goede gewoonte is, om elke mogelijk optredende situatie even door te rekenen. Als dit niet mogelijk is, stel dan de vraag op het forum van "Beneluxspoor.net" (zie: "Meer informatie"). Het kan nooit kwaad te weten wat bijvoorbeeld een trafo aan vermogen maximaal moet (kan of mag) leveren. Doorgebrande trafo's worden een kostbare zaak, die te vermijden is. Bovendien voorkomt het schade aan elektrische componenten/of doorsmeltende/verbrande bedrading.

Voor de dikte van de te gebruiken draden bij de te verwachten stroomsterkte, is helaas geen norm beschikbaar. Wél voor 230 V, maar niet voor onze zwakstroomtoepassingen. Een algemeen gebruikte vuistregel is, om per mm² oppervlakte van de draaddoorsnede 10 ampère te rekenen. Meet dan de draaddikte in mm met een schuifmaat, bereken het oppervlak van de doorsnede (mm×mm× π × ¼), en de toelaatbare stroomsterkte in ampères wordt gevonden. Dan blijkt bijvoorbeeld montagedraad voor electrische schakelingen (0,08 mm²) maar 0,8 ampère te kunnen hebben, waardoor het ongeschikt is om de rijspanning door te laten (die is al snel 1 A). Bovendien treedt in de bedrading spanningsverlies op door de inwendige weerstand van de draad. Dat hangt niet alleen van het materiaal af (koper is het meest gunstig), maar ook van de lengte en de diameter. Hoe dikker de draad, des te minder is de weerstand. Het bekende stugge installatiedraad (bruin, blauw) is 2,5 mm² en verdraagt dus maximaal ongeveer 16 A. Daarom wordt voor de stroomtoevoer naar de rails vaak een ringleiding van dit installatiedraad aangelegd. Vanaf de ringleiding gaan we dan naar de rails met 0,14 mm².

Klasse 1

("Geäarde apparatuur") vereist een isolatie tussen de netspanning en ieder aanraakbaar deel, welke een spanning van minstens 2120 V (topwaarde) doorstaat. Om te voorkomen dat doorslag optreedt door de lucht of over het isolatiemateriaal, moet er tussen de netspanning voerende delen en de aanraakbare delen een lucht- of kruipweg worden aangehouden van tenminste 3 mm. De apparatuur moet voorzien zijn van een dubbelpolige schakelaar, zodat de fase én de nul onderbroken kunnen worden.

Transformatoren (afgekort: trafo's)

De norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 schrijft voor:
De kengetallen voor trafo's die circuits met aanraakbare spanningen voeden zijn: maximaal 24V, maximaal 20A en maximaal 200VA.
Die laatste waarde geeft aan dat 24 V en 20 A (ampère) niet samen kunnen gaan. Dus bijvoorbeeld: bij 24 V mag maximaal 8,3 ampère afgenomen worden, en de maximale uitgangsstroom bedraagt 10 ampère (zie citaat).
citaat;
" This Part 2-7 applies to stationary and portable, single-phase, air-cooled (natural or forced), transformers for toys and power supplies incorporating transformers for toys, having a rated supply voltage not exceeding 250 V AC, a rated supply and internal operating frequency not exceeding 500 Hz, a rated output not exceeding 200 VA and a rated output current not exceeding 10 A. "
einde citaat.

Let-op.jpg
Let op! Bij een modelspoortransformator mag de maximale uitgangsstroom niet meer dan 10 ampère bedragen.
Let-op.jpg
LET OP		 Pas geen te zware trafo's toe bij de modelspoorbaan. In de handel zijn trafo's te koop met een uitgangsvermogen van 70VA. Is er meer vermogen nodig, dan moet een tweede trafo aangeschaft worden, enz.

Ga nooit experimenteren met een zware ringkerntrafo van bijv. 2 x 200VA of 2 x 300VA secundair! Ontstaat onverhoopt brand en constateert de verzekering dat iemand onoordeelkundig bezig is geweest, dan keert de verzekering geen cent uit! Ook hier geldt: "Bezint eer ge begint".

Zekeringen toepassen

De norm NEN-EN-IEC 61558-2-7 schrijft voor dat een transformator, die voor modelspoor gebruikt wordt, òf kortsluitvast dient te zijn, òf dat, wanneer de kortsluitstroom van de secundaire wikkeling meer dan 20 ampère bedraagt, er een niet zelfherstellende voorziening aangebracht moet zijn, die de stroom van het primaire circuit onderbreekt.
Pas dus bij dergelijke transformatoren (bij het zelf bouwen van voedingen) een zekering (met de juiste waarde!) toe in het netspanningsgedeelte.
Het verdient echter aanbeveling om ook de secundare wikkeling(en) te beveiligen met één of meerdere zekeringen. Een vuistregel voor de waarde van de secundaire zekering is 1,2 maal de maximaal toelaatbare continuestroom.

Noot van de redactie;
Lees dit artikel over zekeren van de modelbaan.

Bij ringkern-trafo's is de de inschakel-piekstroom (Engels; inrush-current) dermate hoog dat er een dusdanig zware zekering nodig is, dat er bij dit type trafo's niet of nauwelijks onderscheid gemaakt kan worden tussen een inschakel-stroompiek en een daadwerkelijke kortsluiting. Aanbevolen wordt, om dan een elektronische schakeling in het primaire circuit op te nemen, die de trafo stapsgewijs (in tijd vertraagd) van meer spanning/stroom voorziet. Dan kan wél de juiste zekering toegepast worden.

Elektrische veiligheid door aarding/randaarde

In NEN 3140 zijn een aantal eisen opgenomen, waaraan apparatuur die op het elektriciteitnet wordt aangesloten moet voldoen, zoals:

Let-op.jpg
LET OP		 Bij het zelfbouwen van schakelingen die op de netspanning zijn aangesloten, wordt omgegaan met levensgevaarlijke spanning! Zorg ervoor dat de schakeling in een deugdelijke behuizing zit, en dat het aansluitsnoer d.m.v. een deugdelijk trekontlasting in de behuizing gemonteerd is.

Indien de kast van metaal is, dient deze deugdelijk geäard te zijn (=voorzien van randaarde). Dit betekent dat alle aanraakbare delen geäard dienen te zijn.

  • De groen/gele aarddraad (indien aanwezig) moet langer zijn dan de andere draden. Dit zorgt er voor, dat wanneer het snoer uit de stekker wordt getrokken, de aardingsdraad als laatste losgetrokken wordt. Bij de meeste Nederlandse stekkers (andere naam voor "contactstop") is dit slecht uitvoerbaar of zelfs onmogelijk. Probeer dit echter wel zoveel als mogelijk aan te houden.
  • De ader-einden (het koperen gedeelte van een ader, dat in de stekkker bevestigd wordt) moeten deugdelijk door middel van draadhulsjes (ader-eindhulsjes) of iets dergelijks zijn afgewerkt. Deze ader-einden mogen niet gesoldeerd worden!

Polsbandjes bij werkzaamheden aan elektronica

Sluit een polsbandje (werk-aarde) NOOIT aan op de randaarde, maar koppel het aan het apparaat waar aan gewerkt wordt (mits dat niet met de aarde verbonden is).

Let-op.jpg
  LET OP!		 Waarschuwing
Een werk-aarde NOOIT verbinden met de aarde van een elektriciteitsinstallatie. Waarom niet? De arme drommel die van een geäard polsbandje gebruik maakt en aan een netgevoed apparaat gaat werken en niet oplet...

Klasse 2

"Dubbelgeisoleerde apparatuur" vereist een isolatie tussen de netspanning en ieder aanraakbaar deel, welke een spanning van minstens 4240 V (topwaarde) doorstaat. Om te voorkomen dat doorslag optreedt door de lucht of over het isolatiemateriaal, moet er tussen de netspanning voerende delen en de aanraakbare delen een lucht- of kruipweg worden aangehouden van tenminste 6 mm.

Dubbelgeïsoleerde toestellen/apparaten, te herkennen aan de twee vierkantjes in elkaar, mogen NIET/NOOIT met een drie aderig snoer/ stekker met veiligheidscontact (=randaarde) worden aangesloten.
Deze moeten zijn voorzien van een euro-netstekker die één geheel vormt met het netsnoer, in de wandelgangen ook wel "platte stekker" genoemd. aanvulling "dubbele isolatie" door Eric B. BNLS-forum.

Snoeren/verlengsnoeren

Snoeren met aangegoten Eurostekker

Bij apparatuur voorzien van een snoer met aangegoten stekker, moet wanneer het snoer en/of de stekker beschadigd is, het gehele snoer vervangen worden door een identiek snoer met aangegoten Eurostekker. Hier is dus het monteren van een losse stekker verboden.

Verlengsnoeren

Verlengsnoeren op een haspel (kabelhaspels) dienen voor gebruik helemaal afgerold te worden, anders raken ze oververhit.

Bedrading voor buiten

Voor kabels en stekkerverbindingen voor het aansluiten van LGB- en andere buitenbanen moet gebruik worden gemaakt van waterdicht materiaal, dat minimaal voorzien is van een IP67 keurmerk. Zie hiervoor Documentatie en onderdelenlijsten rollend materieel. Anders bestaat het gevaar van kortsluiting. Ook de levensduur van niet-waterdichte aansluitconnectoren of stekkers is een punt van aandacht. Zie: IP-code. Meer over de IP-code. Meer over Waterdichtheid.

RoHS

Sinds 2011 is er de RoHS-richtlijn met als doel het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparatuur te beperken.

Meer informatie

Encyclopedie:
Beneluxspoor.net:
Draadje/topic op het forum (over waterdichte aansluiting).
Externe website:
Meer over elektrische veiligheid.
Informatie over nen 3140.
Elektrische veiligheidsklasse.
Veiligheidsinformatieblad.
Diverse soorten veiligheidshandschoenen.


Bronnen


Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu
Vorige | Volgende
 Contact met de redactie: Contact met de redactie 
Laatste wijziging: 18 apr 2024 10:59 (UTC)
Overgenomen van "https://encyclopedie.beneluxspoor.eu/index.php?title=Veilig_werken&oldid=51050"