Beweegbare bruggen

Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu

Vorige | Volgende

---

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Bron: nl.wikipedia - Bewerkt door Hans van de Burgt

---

Op veel plaatsen waar verkeer het water kruist, is het niet mogelijk de brug zo hoog te maken dat al het waterverkeer ongestoord de brug kan passeren.
In dit artikel beschrijven we de meest voorkomende vormen van deze beweegbare bruggen. Voorzover relevant, vermelden we ook steeds een toepassing als spoorbrug.

Opklapbare bruggen

Ophaalbrug

Een ophaalbrug of wipbrug is een beweegbare brug. Deze gaat open door rotatie om de horizontale y-as. De ophaalbrug beschikt over contragewichten, zodat het openen veel minder energie vereist. In tegenstelling tot de basculebrug, heeft de ophaalbrug twee scharnieren. Aan het onderste scharnier is het wegdek of het spoorbaan-deel verbonden. Boven het scharnier staat een portaal, de hameipoort. Aan deze hameipoort is een draaiende arm, de balans, bevestigd. Aan de ene kant van de balans hangt het contragewicht, de balanskist. Aan de andere kant is de arm verbonden met de punt van het brugdek. Als de brug omhoog gaat, draaien de balans en het brugdek dus parallel.

Het nadeel van een traditionele ophaalbrug is, dat deze een beperkte doorrijhoogte heeft. Vandaar dat de balanskist soms niet tussen de beide armen hangt, maar aan de armen zelf, zonder dat de armen met elkaar zijn verbonden.

Op het basisontwerp van de ophaalbrug zijn vele varianten gemaakt. Ze worden zowel dubbeldraaiend (met twee afzonderlijke brugdekken) als enkeldraaiend en met een diagonaal brugdek uitgevoerd. In het laatste geval is er maar één toren of hameistijl, die als het ware naast de weg staat.

Het draaipunt van de balans met de balanskist kan achter de hameipoort vallen (zoals op de foto), of er recht boven. Dit laatste systeem wordt als een 'Amsterdams type' aangeduid. Het voordeel hiervan is, dat de toren alleen op druk wordt belast. Als het draaipunt achter de kolom valt, wordt de toren excentrisch belast, dit geeft zowel druk als buiging.

Wanneer ophaalbruggen elektrisch worden geopend en gesloten, bevindt zich vaak een elektromotor met een tandwiel ongeveer op halve hoogte in de hameistijlen. Deze grijpt in een tandheugel, die scharnierend aan het brugdek is gemonteerd.

Ophaalbrug als spoorbrug

Afbeelding: 02

Ophaalbrug NS

Bron: Handboek voor Spoorwegtechniek

De ophaalbrug voor gewoon wegverkeer was voor de spoorwegen niet voldoende. In verband met veiligheid en betrouwbaarheid van de constructie werden aanvullende eisen gesteld:

• De draaias van het 'val' mocht geen stoten ondervinden door de verkeersbelasting.
• Het val moest evenals bij een vaste brug opgelegd zijn. Er mocht geen enkel hoogteverschil zijn tussen de verschillende spoorstaven.
• In het geval van breuk in de trekstangen of kettingen moest het omlaaghalen van het tegengewicht uitgesloten zijn.
• Slechts één man moest voldoende zijn om de brug snel te openen of te sluiten.

De ophaalbrug werd niet zo vaak toegepast als spoorbrug. In de praktijk bleek een overspanning te realiseren van maximaal 10 à 12 meter. Voor grotere overspanningen moest men gebruik maken van bascule- of rolbasculebruggen.

Basculebrug

Een basculebrug is een beweegbare brug. Bij een basculebrug gaat het brugdek open en dicht, door te roteren om de horizontale y-as, die haaks op het wegdek van de brug staat. Aan de ene kant van het draaipunt zit het brugdek, aan de andere kant van het draaipunt zit het contragewicht.

Vroeger gebruikte men een bascule om te wegen. De werking van een basculebrug is precies hetzelfde als bij de bascule, vandaar de naam. Aan de ene kant van het draaipunt hangt het brugdek, en aan de andere kant hangt het contragewicht. Dit contragewicht is meestal onzichtbaar weggewerkt onder de weg, in de basculekelder. Een ballastkist, vaak gevuld met beton en schroot, vormt het contragewicht. Doordat brugdek en contragewicht met elkaar in evenwicht zijn, kost het minder energie om de brug te openen en te sluiten (net zoals bij een schuifraam met contragewichten).

De basculebrug is de opvolger van de ophaalbrug. Het belangrijkste verschil tussen deze twee bruggen is dat de basculebrug één draaipunt heeft en de ophaalbrug twee draaipunten heeft. Bij de ophaalbrug is aan het ene draaipunt het brugdek verbonden en aan het andere draaipunt het contragewicht. Bij de basculebrug zijn contragewicht en brugdek aan hetzelfde draaipunt verbonden.

Hoge beweegbare bruggen worden vaak uitgevoerd als basculebrug, omdat de basculekelder in dat geval bovengronds gebouwd kan worden. Het basculegedeelte van de Erasmusbrug in Rotterdam is het grootste en zwaarste van West-Europa. Doordat de Erasmusbrug niet loodrecht op de rijrichting scharniert, staat de geopende brug scheef.
Het contragewicht hoeft echter niet altijd in een kelder weggewerkt te worden, maar kan ook boven de weg hangen. Hierdoor heeft de brug meer het aanzien van een ophaalbrug, maar werkt volgens het principe van een basculebrug. De Noordkasteelbruggen in de haven van Antwerpen zijn van dit type.

Een basculebrug waarbij de ballastkist aan een zogenaamde staart boven en naast het wegdek hangt, wordt ook wel staartbrug genoemd. Bij het openen van de brug hangt de val naast de weg en naast het water. De Slauerhoffbrug in Leeuwarden is een typisch voorbeeld van een staartbrug.

Klapbrug

De klapbrug is een basculebrug zonder tegengewicht. Voordeel is dat dergelijke brug minder plaats inneemt, maar het grote nadeel is dat er veel meer energie nodig is om de klapbrug te openen, in tegenstelling tot de volwaardige basculebrug. Daarom worden klapbruggen alleen bij kleine overspanningen gebruikt. In de provincie Groningen is 'klapbrug' van oudsher de benaming voor een ophaalbrug in het algemeen.

Basculebrug als spoorbrug

Afbeelding: 05

Basculebrug Rijn-Schiekanaal

Bron: Handboek voor Spoorwegtechniek

De basculebrug komt niet zo vaak voor. Uitgevoerd als spoorbrug zijn ze echter nog zeldzamer (of liever gezegd waren...). Toch zijn er een aantal interessante exemplaren geweest die het op een modelspoorbaan uitermate goed zouden doen.

Basculebruggen zijn erg duur, door hun ingewikkelde funderingswerk. Het gedeelte (met het contra-gewicht) dat naar beneden draait, heeft veelal een waterdichte kelder nodig. In dichte, berijdbare toestand moesten dit soort bruggen als een vaste brug worden beschouwd. Dat stelde hoge eisen aan de constructie. De eerste brug hierboven werd aangelegd over het Rijn-Schiekanaal in de lijn Leiden — Woerden. De draai-as rust in een aantal kussenblokken, op consoles uitgebouwd aan een middenpijler. Het is een enkelsporige brug, bestaande uit vollewand-liggers met tussenschotten. Over de hoofdliggers zijn brugdwarsliggers gelegd.

Rolbasculebrug

De rolbasculebrug is een beweegbare brug. Dit type brug gaat open door rotatie om de horizontale y-as in combinatie met beweging langs de x-as. Dit is mogelijk doordat het draaipunt buiten de constructie ligt. Bij openen van de brug verplaatst het draaipunt dus ook langs een horizontale lijn. Het voordeel van een rolbasculebrug is dat er geen kelder nodig is voor het contragewicht, een nadeel is dat er geen onbeperkte doorrijhoogte is voor het wegverkeer.

Rolbasculebrug als spoorbrug

Afbeelding: 08

Spaarnebrug Haarlem

Bron: Handboek voor Spoorwegtechniek

Ook de rolbasculebrug werd sporadisch toegepast als spoorbrug. Een fraai exemplaar heeft gelegen over het Spaarne te Haarlem. Anders dan bij de basculebrug draait de brug hier niet om een as, maar vindt de beweging plaats door een aan de hoofdliggers bevestigd kwadrant dat zich bij het openen van de brug over een baan voortbeweegt, waarbij zowel de brug wordt opgeheven als de hele constructie achteruit rolt m.b.v. een tandwiel over een tandreep (tandheugel). Ook bij deze constructie is een waterdichte kelder nodig om de ballast te kunnen bergen.

Draaibrug

Een draaibrug is een beweegbare brug die open en dicht gaat door te roteren om een verticale as.
De bovenbouw van de brug beschrijft een cirkelboog wanneer de brug open gaat. Daarom moeten de landhoofden en het brugdek aan de uiteinden, de vorm van een cirkel hebben. Voordat de brug kan worden opengedraaid, wordt deze losgemaakt, door de vijzels waar het brugdek op rust, de zogenaamde opzetinrichting, omlaag te bewegen. In dichte toestand wordt de brug door deze vijzels vergrendeld.

Een draaibrug kan bestaan uit twee gelijke armen, zodat twee doorvaartopeningen ontstaan waarbij het draaipunt van de brug op een eiland ligt. Als één doorvaartopening volstaat, zal men een ongelijkarmige draaibrug construeren. In dat geval moet men, om op het mechaniek een gelijkmatige belasting te verkrijgen, een contragewicht toevoegen aan de kortste arm van de brug.
Een draaibrug heeft als voordeel dat er een wijde doorvaart ontstaat, zonder beperking in de doorvaart- en doorrijhoogte, terwijl de brug toch snel open en dicht kan gaan.

Draaibrug als spoorbrug

De draaibrug wordt redelijk vaak toegepast als spoorbrug. Voor een modelspoorbaan naar Nederlands voorbeeld is het een dankbaar object.

Enkele voorbeelden:

• Arkel: spoorbrug over het Merwedekanaal.
• Gouda: Gouwespoorbrug.
• Grouw: spoorbrug over het Prinses Margrietkanaal.
• Haarlem: de oude spoorbrug over het Spaarne, ontworpen door F.W. Conrad, was in 1841 de eerste draaibrug van Nederland.
• Purmerend: spoorbrug over het Noordhollandsch Kanaal in het spoor tussen Zaandam en Hoorn.
• Uithoorn: oude spoorbrug over de Amstel, voor de aansluiting op de Haarlemmermeerspoorlijnen, thans een busbrug.
• Zaandam: spoorbrug over de Zaan in het spoor richting Hoorn.

Hefbrug

Een hefbrug is een beweegbare brug waarbij het brugdek verticaal beweegt.
Het brugdek, bij een hefbrug val geheten, blijft horizontaal en wordt verticaal omhoog gehesen om de scheepvaart doorgang te verlenen (met beperkte doorvaarthoogte). In de torens die aan weerszijden op de oevers zijn gebouwd, hangen contragewichten, die als het dek verticaal omhoog gebracht wordt, naar beneden zakken.

Om te voorkomen dat het brugdek scheef omhoog getrokken wordt, met kans op klemmen en vastlopen, is er nog een systeem met rechthoudkabels aanwezig. Deze kabels lopen vanaf de punten van de torens naar beneden, over katrollen langs het brugdek naar de voet van de andere toren, waar ze zijn verankerd.
Het nadeel van hefbruggen is dat ze altijd een beperking vormen in de doorvaarthoogte en vaak ook in de doorrijhoogte als de torens als portaal dwars over de weg of spoorlijn zijn uitgevoerd. Een basculebrug met kelder of draaibrug heeft deze beperkingen niet. Als de bascule (gewicht) dwars over de weg is uitgevoerd, zoals bij een rolbasculebrug, heeft deze ook een hoogtebeperking.

Hefbrug als spoorbrug

Ook de hefbrug wordt redelijk vaak toegepast als spoorbrug. De bekendste is de Hef, de populaire benaming voor de oude spoorweghefbrug over de Koningshaven in Rotterdam, die het Noordereiland scheidt van de wijk Feijenoord. De officiële naam is Koningshavenbrug.

De twee brugdelen aan de oevers stammen uit 1878. Het middengedeelte was oorspronkelijk een draaibrug. Dit was echter een forse hindernis voor de scheepvaart. In de smalle doorvaart voeren meerdere schepen zich vast en in 1918 voer het Duitse schip 'Kanderfels' de complete draaibrug van de pijler. Dit laatste ongeval gaf de doorslag voor de aanleg van een hefbrug ter vervanging van de draaibrug.

De brug is ontworpen door P. Joosting en opengesteld op 31 oktober 1927. Deze brug was de eerste van haar soort in West-Europa. De brug wordt tegenwoordig niet meer gebruikt, omdat de treinen sinds 24 september 1993 vanaf het Centraal Station tot station Zuid door de Willemsspoortunnel rijden. De oude spoorbrug is nu een monument, als herinnering aan de plek waar ooit de treinen het centrum van Rotterdam verlieten.

---

Meer informatie

Encyclopedie:

Artikel Bebouwing

Artikel Bovenleiding

Artikel Een realistisch ontwerp

Artikel Inleiding bruggen en viaducten

Artikel Vaste bruggen

Sjabloon:Link externSjabloon:Link extern

Externe websites:

Referenties Handboek voor Spoorwegtechniek Deel I, II en II. Uitgegeven door A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij N.V. - Leiden.

---

Hoofdpagina  Categorie-index  Index  Menu

Vorige | Volgende

Contact met de redactie:

---