Gotische bogen

Hoofdpagina  Categorie-index  Index

Vorige | Volgende

---

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Lex van Boetzelaer en Ad Vink

---

Door Maartensdijk loopt een spoorlijn (Utrecht — Hilversum) met unieke bovenleidingportalen. Het zijn de zogenaamde 'Gotische Bogen' waar de elektrische bedrading aan opgehangen is. Tijdens de oorlog zijn in Nederland bijna alle bovenleidingen van de spoorlijnen gebombardeerd. Omdat er in de oorlog heel veel staal voor oorlogsmaterieel gebruikt is, was daar bij de wederopbouw een tekort aan, waardoor het te duur was. Boven een aantal spoorlijnen in Nederland zijn daarom betonnen in plaats van stalen bovenleidingportalen geplaatst.
Het kerkraamvormige model, een zogenaamd 'drie-scharnierportaal' ofwel de Gotische boog die voor de lijn Utrecht — Hilversum gebruikt werd, is echter van begin af aan uniek geweest.


E09.03.03-01, E09.03.03-02 en E09.03.03-03

De geëlektrificeerde baanvakken Utrecht — Amersfoort en Utrecht — Hilversum werden op 4 mei 1942 geopend. Het traject Utrecht — Amersfoort heeft men nog wel geheel in staal kunnen afbouwen. Het 'drie-scharnierportaal' is in feite de betonnen uitvoering van een portaalontwerp uit 1934-1935. Zeer kostbaar, moeilijk te plaatsen en ook moeilijk weg te nemen.

Een nadeel van deze betonnen bovenleidingportalen is dat ze storingsgevoeliger en onveiliger zijn. Bij een aanrijding knappen ze namelijk snel af, terwijl een stalen versie over het algemeen alléén meer- of minder verbogen raakt. Daarom zijn de betonnen versies in bijna heel Nederland ondertussen weer vervangen door stalen uitvoeringen.

Onderhoud en sloop

Omdat er (zoals bij de stalen versie, geen stuk kan worden uitgesneden met een snijbrander, dient men met tenminste twee hijskranen tegelijk te werken bij het wegnemen van het portaal. Een hachelijke onderneming omdat iedere helft van het portaal veel zwaarder is dan de helft van een stalen 'drie-scharnierportaal'. Kritiek bij het wegnemen, is het moment dat men, nadat de bovenleiding is losgenomen en de beide hijskranen de beide helften via stroppen beetgepakt hebben, de pen van het scharnier bovenin, uit dit scharnier slaat. Want: zodra de pen er uit schiet, bewegen beide helften met een ruk omdat hier, mede door de kranen, een enorme spanning op de beide helften staat. Ook met een hoogwerker blijft het een riskante onderneming.

Verschillende modellen

De afspanportalen zijn zwaarder van uitvoering en niet 'doorzichtig' zoals de normale 'vrije-baan-portalen'. Voor emplacementen heeft men een aantal verlengstukken gemaakt die het mogelijk maken één van de spanten 1,50 meter naar buiten te plaatsen. Dit om te voorkomen dat er opnieuw een (zeer kostbare) betonmal moest worden gemaakt. Het verlengstuk zit bovenin het portaal, ter plaatse van het scharnier.


E09.03.03-04 en E09.03.03-05

De Gotische boog in model

Om de Gotische portalen op uw modelspoorbaan toe te passen, moet u rekening houden met de geometrie van het door u gekozen railsysteem, en het voorgeschreven vrije ruimteprofiel (Zie hiervoor rubriek E04.01).

De afstand tussen de portaalmast en het hart van het spoor wordt steeds op 30 mm gehouden. Ook bij de toepassing van de Gotische boog gaan we uit van het vrij ruimte profiel wat is vastgelegd in NEM 103. In onderstaande schaaltekening ziet u de basisvorm van de Gotische boog. Bij een afstand van 30 mm vanaf het hart van het spoor, resteert een ruimte tussen beide sporen van 45 mm. Omgerekend is dat dus bijna vier meter conform de werkelijkheid.

Echter, als u deze standaard Gotische boog wilt toepassen op uw modelspoorbaan, zult u de beide parallelsporen aanzienlijk krapper tegen elkaar aan moeten leggen, dan op grond van het gekozen railsysteem en de daarbij behorende railgeometrie gebruikelijk is.

Een paar voorbeelden:

• Märklin C-rails: 64,3 mm
• Märklin K-rails: 57,0 mm
• Fleischmann Profi-Rails: 63,5 mm
• Roco Line: 62,0 mm
• Peco Streamline: 52,0 mm
  
  

E09.03.03-06
Tekening: Hans van de Burgt.

U kunt er natuurlijk voor kiezen om uw modelrails op een onderlinge afstand van 45 mm te leggen. We adviseren u dit uitsluitend te doen op een recht baanvak, omdat u anders met grote aanpassingen (en kosten) te maken krijgt, om e.e.a. in te passen in de standaard railgeometrie. Gelukkig hebt u onder de standaard Gotische boog nèt voldoende voorgeschreven vrije ruimte.
(Zie onderstaande tekening:)


E09.03.03-07
Tekening: Hans van de Burgt.

Een fraaiere oplossing is het gebruik van een verlengstuk. Hierboven werd uitgelegd dat dit verlengstuk dient om ruimte te creéren voor een emplacement. U kunt het echter - met even veel recht - ook toepassen om de onderlinge railafstand aan te passen aan de railgeometrie van het door u gekozen railsysteem. In onderstaande schaaltekening ziet u een uitwerking hiervan voor het Fleischmann Profi-Railsysteem.


E09.03.03-08
Tekening: Hans van de Burgt.

Van theorie naar praktijk

Wilt u meer weten over de Gotische Boog, kijk dan eens op de website van De Gotischeboog. Dit is een particulier uit Wemeldinge. Hij heeft een H0-modelspoorbaan gebouwd naar voorbeeld van de Midden-Nederlandse Oosterspoorweg Hilversum — Utrecht. U vindt er prachtige voorbeelden van de hierboven beschreven betonnen bovenleidingportalen.


E09.03.03-09
Foto: Ad Vink.

---

Voor meer informatie over de Gotische Boog, zie o.a.:

Website De Gotische Boog
Website De Gotische Boog: Bovenleidingportaal
Website van Nico Spilt: Utrecht — Hilversum

Gerelateerde termen: Marklin, Maerklin, Mærklin

---

Hoofdpagina  Categorie-index  Index

Vorige | Volgende

Contact met de redactie:

---