|
|
Koppelingen in schaal H0Uit BeneluxSpoor.net - Encyclopedie
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur Rainer Lüssi. http://www.stayathome.ch/Kupplungen.htm
Vertaling: Hans van de Burgt
Op het gebied van koppelingen in H0 is min of meer sprake van een chaos. Veel fabrikanten hanteren eigen systemen die (deels) niet compatible zijn met de koppelingen van andere merken. De normschacht De enorme variëteit in koppelingen in schaal H0 heeft geleid tot het ontwikkelen van de zogenaamde 'normschacht'. Daarmee bedoelt men de uniforme vatting waarmee de koppeling aan het materieel bevestigd wordt. De koppelingen zelf worden dus niet (meer) aan de wagens of locomotief bevestigd, maar worden in een voorgeschreven schacht gestoken (Zie NEM362). Ook de plaats waar de schacht aan de wagen of loc moet worden bevestigd, is daarbij voorgeschreven. De koppelingen worden eenvoudig in de schacht gestoken, en blijven daar stevig zitten door de zwaluwstaartconstructie. Om de koppelingen te verwijderen, drukt men de uiteinden van de zwaluwstaart enigszins naar elkaar toe en kan men de koppelingen eruit trekken. Door het toepassen van de standaard schacht, is het nu ook mogelijk verschillende koppelingen van verschillende fabrikanten toe te passen. Alle fabrikanten leveren thans koppelingen die gebruik maken van de 'normschacht'.
Standaardkoppelingen Vroeger waren de zaken nog eenvoudig. Naast de beugelkoppelingen, werden de zogenaamde valhaakkoppelingen toegepast. Beide systemen konden zich lange tijd onveranderd handhaven op de modelspoormarkt. De invoering van de 'voorontkoppeling' bij de beugelkoppeling - Bij Märklin 'Relex-koppeling' genoemd - was een echte verbetering. Daarmee kon een treindeel op een ontkoppelrails gesplitst worden en naar een opstelspoor geduwd worden, zonder dat het afgesplitste deel weer werd aangekoppeld.
De beugelkoppeling (links) is nog altijd de meest gebruikte koppeling. De Relex-koppeling (rechts) is een doorontwikkeling van de standaard beugelkoppeling.
Vooral bij oudere locomotieven volstond men soms met het gebruik van een simpele haak. Moderne locomotieven zijn vrijwel uitsluitend voorzien van een NEM362 normschacht.
Fleischmann gebruikte lange tijd een valhaakkoppeling (Zie de foto hierboven). Deze wordt tegenwoordig nog maar zelden toegepast. Het was ook een lastige koppeling. Wagens konden maar moeilijk uit een trein worden weggenomen. De beugelkoppeling echter is nog steeds sterk vertegenwoordigd. Tot op de dag van vandaag wordt deze toegepast bij merken als Roco, Märklin, Bachmann Liliput en HAG. De beugelkoppeling, zeker als deze genormeerd is volgens de NEM normen, heeft ontegenzeggelijk een aantal voordelen:
Beugelkoppelingen zijn er in soorten. Zij worden in allerlei vormen en maten aangeboden. De meesten worden vervaardigd uit kunststof met een metalen beugel.
Voorontkoppelen met de Märklin Relex-koppeling Links ziet men de Relex-koppeling gekoppeld. Een beugel is over de tegenover gelegen haak gehangen. Na het ontkoppelen met de hand of met behulp van een ontkoppelrails, is de beugel naar boven gebogen en gefixeerd. Het ontkoppelde treindeel kan nu naar zijn bestemming worden geschoven, zonder dat de beugel weer naar beneden valt.
Het nadeel van de beugel-koppeling en nog meer van de Relex-koppeling is de relatief grote afstand tussen de verschillende wagens en/of locomotief. Het is dus onmogelijk om buffer-aan-buffer te koppelen.
Kortkoppelingen Steeds vaker kwam de roep om de afstand tussen de locomotieven en/of wagens korter te maken. Het optimum was natuurlijk om precies zoals bij het origineel buffer-aan-buffer te kunnen koppelen. Op rechte stukken rails is dat in principe ook geen probleem, maar in bogen daarentegen juist wel. Dat komt omdat de buffers doorgaans star zijn bevestigd en de boogstralen doorgaans veel te krap.
Zo dicht tegen elkaar kunnen de wagens op de foto hierboven, voorzien van de zogenaamde kortkoppelings-kinematiek en daarbij passende kortkoppelingen, door een boog rijden. Deze combinatie rijdt zelfs probleemloos door een boog van 360 mm. (Märklin R1).
Werking van de kortkoppelings-kinematiek
Op rechte stukken (foto links) is de koppeling dicht tegen de wagen aan gepositioneerd. Daardoor is de afstand tussen de wagens zo klein mogelijk. Afhankelijk van het gekozen kortkoppelings-systeem is zelfs buffer-aan-buffer bedrijf mogelijk. In de bogen (foto rechts) wordt de koppeling naar buiten gedrukt, waardoor de wagens verder uit elkaar komen te staan. Daardoor wordt voorkomen dat de buffers in elkaar haken. Hieronder staan de foto's van dezelfde wagens, maar met verschillende koppelingstechniek. De blauwe wagen is uitgerust met een kortkoppeling, de groene heeft een traditionele Relex-koppeling.
En zo ziet het er van onderen uit:
Bij de kortkoppeling is duidelijk het verschil in constructie te zien. De kortkoppeling is helaas niet compatible met de traditionele beugelkoppelingen. Maar e.e.a. is minder erg dan het lijkt. Eerder spraken we al van de normschacht. Welnu, in toenemende mate voorzien de fabrikanten hun rijdend materieel niet alleen van zo'n normschacht en koppeling, maar ook van de kortkoppel-techniek, zodat de hobbyist zelf kan kiezen of hij gebruik wil maken van een beugelkoppeling of van een kortkoppeling. Assortiment kortkoppelingen
De Märklin kortkoppeling (links) is de standaardkoppeling van dit merk voor wagens die voorzien zijn van een kortkoppelings-kinematiek. Deze kortkoppeling is compatible met de beugelkoppeling. De kortkoppeling (rechts) is ook van Märklin. Deze kan gebruikt worden voor wagens zonder normschacht. Het gebruik ervan kan mogelijk tot problemen leiden, want de wagens zijn immers niet voorzien van een kortkoppelings-kinematiek.
De volgende twee koppelingen zijn van Roco. Het zijn de zogenaamde universele koppelingen. Deze worden geleverd in twee uitvoeringen. Standaard (links) en de in hoogte verstelbare uitvoering (rechts). De Roco universele koppelingen zijn iets vlakker uitgevoerd dan de Märklin kortkoppelingen, waardoor ze juist ook in de wereld van het Drierail bedrijf worden toegepast. Door de open bouwwijze van de beugel kan de koppeling in krappe bogen echter soms ongewenst losschieten. De universele koppelingen zijn verder goed te koppelen met de standaard beugelkoppeling. De verstelbare universele kortkoppeling kan soms goede diensten bewijzen. Bij sommige rijtuigen haakt de kortkoppelingsbeugel namelijk achter de buffers. Door de koppeling iets in hoogte te verschuiven, kan men het probleem oplossen. Wel vraagt deze kortkoppeling iets meer ruimte tussen de wagens.
De Fleischmann kortkoppeling is zeer geslaagd. Hij is door zijn bouwwijze zeer onopvallend. Bij gebruik van deze kortkoppeling kan men nagenoeg buffer-aan-buffer rijden. Verder is het een groot voordeel dat de wagens die voorzien zijn van deze koppeling eenvoudig uit de trein genomen kunnen worden door ze naar boven te tillen. Het nadeel van deze koppeling is dat hij niet te combineren is met de standaard beugelkoppeling.
De Roco kortkoppeling koppelt buitengewoon makkelijk. Wel kan het voorkomen dat deze kortkoppeling losschiet op onregelmatig gelegde railstukken. Ook deze koppeling is niet te combineren met de beugelkoppelingen, maar laat wel een bijna perfect buffer-aan-buffer gebruik zien. Het nadeel van deze kortkoppeling is dat hij tamelijk ver uitsteekt, hetgeen vooral storend opvalt bij het laatste rijtuig of de laatste wagen.
De Ade kortkoppeling is erg compact en sierlijk gebouwd. Hij koppelt wat stroef, maar eenmaal gekoppeld is hij erg bedrijfszeker. De kortkoppeling bestaat uit twee niet-symmetrische delen. Om goed te functioneren moet bij deze kortkoppeling de hoogte precies worden afgesteld. Ook de combinatie van koppeling en kinematiek is erg kritisch, anders kunt u met deze koppeling nauwelijks buffer-aan-buffer rijden.
Zowel de Märklin kortkoppeling als ook de Roco universele koppelingen zijn compatible met de beugelkoppeling. Maar... wanneer één van beide wagens niet voorzien is van een kortkoppelings-kinematiek kan de verbinding tussen de twee wagens niet volledig naar buiten getrokken worden. In dat geval kan de beugel in de buffer geklemd komen te zitten. Vooral in krappe bogen kan zich deze situatie voordoen. Een ander probleem kan zijn dat de beugelkoppeling doorgaans wat hoger zit dan beide kortkoppelingen. Stroomvoerende koppelingen Bij het gebruik van rijtuigen, kwam al snel de wens om voorzieningen te treffen om deze te kunnen uitrusten met binnenverlichting. Om dit te realiseren bij het 3-rail bedrijf, moest elk rijtuig voorzien zijn van een middensleper. Naast het ongemak, moest men dat geval rekening houden met voldoende trekkracht van de locomotief. De oplossing kwam met het uitbrengen van stroomvoerende koppelingen. Op die manier kon de hele rijtuigstam eenvoudig van stroom worden voorzien. Wanneer het rijtuig dat als 'stroomstation' dienst doet, ook nog eens voorzien wordt van een functie-decoder, kan bij digitaal modelspoorverkeer de verlichting ook nog eens op afstand aan- en uitgezet worden.
Alle hieronder getoonde stroomvoerende koppelingen zijn geschikt voor de NEM normschacht. Het is dus meestal geen probleem om rijtuigen te voorzien van deze koppelingen. Wel moeten de rijtuigen voorzien zijn van de hierboven genoemde kortkoppelings-kinematiek.
De RTS 1- en 2-polige koppeling lijkt op de Märklin kortkoppeling. Deze RTS koppeling is met en zonder beugel verkrijgbaar, en moet steeds paarsgewijze worden toegepast. Op de foto is de versie afgebeeld zonder beugel.
De stroomvoerende koppeling van Märklin (type 72020) is nagenoeg identiek gebouwd aan de koppeling van RTS, maar wordt uitsluitend met beugel geleverd.
De Roco 4-polige stroomvoerende koppeling is tamelijk groot uitgevoerd. De koppeling kan zowel automatisch als niet-automatisch worden toegepast. De koppeling is met geen enkele andere koppeling compatible. Om ervoor te zorgen dat de vier polen op de juiste wijze met elkaar verbonden worden, dienen de rijtuigen nauwkeurig aan elkaar te worden gekoppeld. Dit om te voorkomen dat de aansluitingen links/rechts verwisseld worden.
De TAMS koppeling is gebaseerd op de Fleischmann Profi-kortkoppeling. Hij is zowel als een- en als tweepolige variant verkrijgbaar.
De Viessmann tweepolige koppeling (links) lijkt ook op de Fleischman profi-kortkoppeling. Hij heeft het voordeel dat deze normaal koppelen en voor-ontkoppelen mogelijk maakt. Overigens levert Fleischmann zelf ook een stroomvoerende variant van haar profi-kortkoppeling (rechts).
De laatste stroomvoerende koppeling is de starre verbinding van Märklin (type7319). Uiteraard kunnen de rijtuigen bij gebruik van dit soort koppelingen niet meer aan- en afgekoppeld worden. Maar daar staat tegenover dat dit soort koppelingen bijzonder onopvallend zijn en zeer bedrijfszeker. In de praktijk worden dit soort koppelingen enkel toegepast bij vaste treinstammen. Bij erg lange treinsamenstellingen blijken deze koppelingen toch niet erg praktisch in gebruik. Automatische koppelingen Met de toepassing van automatische koppelingen kan op afstand aan- en afgekoppeld worden. Het voordeel is dat dat in feite op iedere gewenste plek kan geschieden. De locomotief wordt voorzien van een automatische koppeling die elektrisch verbonden is met een functie-decoder. Via het digitaal treinbesturingssysteem wordt het aan- en afkoppelen geregeld. Hieronder staan enkele varianten.
Märklin heeft een nieuwe automatische Telex-koppeling uitgebracht voor de NEM normschacht. Het is dus vrij eenvoudig om locomotieven te voorzien van deze koppeling. De koppeling wordt verbonden met een functiedecoder. Deze moet echter voorzien zijn van een tijdschakeling, teneinde doorbranden van de koppeling te voorkomen.
De zeer populaire automatische Krois koppeling (links) lijkt erg op de universele koppeling van Roco. Ook de Krois koppeling past perfect in de NEM normschacht. Het zal geen verbazing wekken dat de Kroiskoppeling goed te combineren is met de Roco universele koppeling en de Märklin-kortkoppeling. Zelfs het koppelen met gewone beugelkoppelingen is mogelijk. Hierdoor is de Kroiskoppeling breed en universeel inzetbaar. Roco zelf levert inmiddels ook een automatische koppeling (rechts). Duidelijk is te zien dat deze wat zwaarder is uitgevoerd dan de Krois koppeling. Voor beide koppelingen geldt, net als bij de automatische Telex koppeling, dat gebruik moet worden gemaakt van een functiedecoder met tijdschakeling. (Wordt vervolgd) |
