Schaduwstations

E04.06 - Coulissen en verdwijnpunten - Vorige | Volgende - E04.08 - Treinen keren

Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur Ronald Koerts

Bijna iedereen is wel begonnen met een ovaaltje op een platte plaat. Je zag de trein het hele rondje maken. Bij uitbreiding werd meestal een berg gemaakt waar de trein onderdoor reed. Nog steeds blijft het hetzelfde rondje en is er weinig afwisseling in de dienstregeling. Daar is een oplossing voor: het schaduwstation.

Waarom een schaduwstation?

Een schaduwstation kan zorgen voor een afwisselender beeld op de modelbaan. Door treinen tijdelijk in een schaduwstation te 'parkeren' kan een andere trein op het zichtbare gedeelte rijden. Dat geeft een afwisselender beeld. Door een goede planning van het schaduwstation kan je modelbaan voor de toeschouwer verrassender worden. Hij of zij weet dan niet meer waar een trein te voorschijn komt.

Locaties

De locatie van een schaduwstation is afhankelijk van de ruimte die men heeft. De meest voorkomende locaties zijn:

Aan de achterzijde van de baan
Aan de zijkanten van de baan
Onder het zichtbare gedeelte van de baan

Aan de achterzijde van de baan

Bij deze oplossing ligt het schaduwstation aan de achterzijde van de baan. Meestal ligt het schaduwstation op hetzelfde niveau als het zichtbare gedeelte. Deze vorm wordt veel gebruikt bij tentoonstellingsbanen.

E04.07-01
Schaduwstation aan achterzijde
Getekend door R. Koerts

Aan de zijkanten van de baan

Dit is een veel gebruikte oplossing bij pendelbanen. Het schaduwstation ligt op het zelfde niveau als het zichtbare gedeelte. Het schaduwstation kan dan aan één zijde zitten of aan de beide zijden. De uitvoering kan in de vorm van een keerlus met kopsporen of juist alleen maar kopsporen.

E04.07-02
Schaduwstation aan de zijkanten
Getekend door R. Koerts

Onder het zichtbare gedeelte van de baan

Dit is een veel gebruikte constructie. Onder het zichtbare gedeelte worden de treinen gestald. Dit vereist dat er ook ruimte moet zijn om tot op het onderste niveau te kunnen komen. Dit kan met hellingen en klimspiralen. Het onderste niveau moet wel bereikbaar zijn voor calamiteiten. Dit betekent dat er genoeg ruimte tussen de twee niveaus nodig is.

E04.07-03
Schaduwstation onder het zichtbare gedeelte
Getekend door R. Koerts

Hoe groot moet het schaduwstation zijn?

De grootte van het schaduwstation is afhankelijk van de ruimte die beschikbaar is. Daarnaast is het zichtbare gedeelte van de baan ook bepalend. Het heeft namelijk geen zin om een schaduwstation van 10 sporen aan te leggen bij een klein station met maar twee sporen. Het schaduwstation moet dus afgestemd zijn op de baan. Toch is het verstandig om het schaduwstation te bouwen op 'de groei' dus niet van 'ik heb nu maar vier treinen dus mijn schaduwstation hoeft maar drie sporen te hebben'. Maar enkele reserve-opstelsporen in verhouding tot de baan, is eigenlijk een must.

Lengte van de sporen

De lengte van de sporen in je schaduwstation moeten afgestemd zijn op de maximale lengte van stationssporen in het zichtbare gedeelte of juist de maximale lengte van een (elektrisch) blok. Bij voldoende lengte kan je op een opstelspoor in je schaduwstation meerdere treinen stallen.

Boogstralen

In het schaduwstation kunnen kleinere boogstralen gebruikt worden dan in het zichtbare gedeelte. Je dient er alleen op te letten of een locomotief of treinstel wel door de geringere boogstraal kan rijden. Daardoor is een minimale boogstraal voor schaal H0: 420 mm en voor schaal N: 300 mm het minimum dat aanbevolen wordt.

Doorgaande- en kopsporen

Een schaduwstation kan doorgaande sporen, kopsporen of een combinatie van die twee hebben. Kopsporen worden veelal gereserveerd voor treinstellen of trek-duw-treinen; deze kunnen dan in de tegenovergestelde richting terugrijden. Voor getrokken treinen zijn doorgaande sporen gemakkelijk, deze kunnen eventueel gecombineerd worden met een keerlus.

Keerlus

Een schaduwstation kan ook een keerlus zijn. Hierdoor kunnen getrokken treinen zonder het wisselen of omlopen van een locomotief doorrijden. In de keerlus kunnen dan ook opstelsporen opgenomen worden. Als je geen mangaten nodig hebt voor de bereikbaarheid kan je ook extra kopsporen opnemen voor treinstellen. Bij een keerlus moet je er op letten dat er een keerlusschakeling toegepast moet worden. Dit voorkomt problemen met kortsluiting in de modelbaan.

E04.07-04
Benodigde ruimte voor keerlus
Getekend door R. Koerts

Fiddle Yard

Letterlijk vertaald: 'rommeltuin'. Het is een soort schaduwstation dat veel ruimte kan besparen en toch veel opstelruimte bied. Meestal bestaat het uit een aantal rechte opstelsporen naast elkaar, waar complete treinen op kunnen staan. Om alle sporen te kunnen gebruiken schuift men alle opstelsporen heen en weer. Een nadeel kan zijn dat er in de Fiddle Yard gerangeerd moet worden met locomotieven om deze weer voor de rijtuigen te krijgen. De bouw en automatisering van dit soort constructies zijn wel complete zelfbouwprojecten. Zie voor een aantal voorbeeldprojecten onder meer informatie en downloads.

E04.07-24
Een voorbeeld van een fiddle yard met kleine draaischijf voor locomotieven.
Foto gemaakt door R.J. de Vries

Grote draaischijf

Dit is een variant op het bekende Fiddle Yard concept. Ook hier liggen veel opstelsporen naast elkaar en bieden de ruimte om complete treinen op te stellen. Door deze uit te voeren als 'draaischijf' kunnen nu complete treinen gedraaid worden, waardoor er niet gerangeerd hoeft te worden bij getrokken treinen. Deze constructie neemt nogal wat ruimte in. Het draaien kan natuurlijk zowel met de hand als geautomatiseerd gebeuren. De bouw en automatisering van dit soort constructie zijn wel complete zelfbouwprojecten.

Éénrichtingsverkeer

Het mooiste is als er in het schaduwstation al het treinverkeer één richting op rijdt. Door het éénrichtingsverkeer is het mogelijk dat de uitrijdtwissels niet bediend hoeven te worden. Deze kunnen door de treinen zelf omgelegd worden. Dit kan schelen in de kosten. Mocht het eenrichtingsverkeer niet mogelijk zijn door bijvoorbeeld door gebrek aan ruimte, dan kan je een aantal sporen toewijzen aan een bepaalde richting.

Bereikbaarheid

Om bij calamiteiten toch nog bij gestrande treinen te kunnen komen moet een schaduwstation goed bereikbaar zijn. Bij de bereikbaarheid dient men aan de volgende punten te denken:

Ruimte tussen de niveaus
Reikwijdte

Ruimte tussen de niveaus

Dit onderdeel wordt nog wel eens onderschat. Men denkt dat een hoogte van 60 of 70 mm tussen de twee platen genoeg is. Dat is meestal net genoeg om een trein onderdoor te laten rijden maar dan is er geen ruimte meer om met bijvoorbeeld een hand over de trein te kunnen reiken. Het is beter om meer ruimte tussen de twee niveaus aan te houden. De benodigde hoogte kan men zelf bepalen, voor zowel schaal H0 als de schaal N is de minimaal benodigde hoogte ongeveer hetzelfde. Je hebt namelijk altijd met de volgende zaken rekening te houden:

Profiel van vrije ruimte voor het rijden van de treinen

Dit is afhankelijk van de schaal en deze maten kunnen gevonden worden in de NEM-normen.

Hoogte van de rails

Deze maat is afhankelijk van welke rails gebruikt wordt. Of de rails met bedding of zonder bedding is uitgevoerd.

Geluidsisolatie onder de rails

Sommige mensen gebruiken geen geluidsisolatie onder de rails, dit is afhankelijk van de dikte van het gebruikte materiaal. De bekende blauwe ondervloerplaten zijn bijvoorbeeld 3 mm dik.

Hoogte van ondergrondse wisselaandrijvingen

Afhankelijk van het gebruikt van welke aandrijvingen gebruikt wordt. De bekende Tortoise aandrijvingen (oftewel “Turtles”) zijn bijvoorbeeld ongeveer 70 mm hoog. De bekende aandrijvingen van Conrad zijn daarentegen maar 22 mm hoog.

Dikte van de platen

Deze maat is natuurlijk afhankelijke van welk plaatmateriaal gebruikt wordt.

Constructiedikte van de onderbouw

De totaalmaat is natuurlijk afhankelijk van welke onderbouw je hebt, de dikte van je platen, welke wisselaandrijvingen je gebruikt, enzovoort. Een algemene regel is, dat je uitgaat van een minimale hoogte voor de schaal N van 100 mm en voor de schaal H0 uitgaat van een minimale hoogte van 140 mm. Bij alle twee de maten zou het rijden met bovenleiding geen probleem moeten zijn. Helaas is het dan nauwelijks mogelijk om tussen de plaat en eventuele modeltreinen een hand te houden.


E04.07-05 H0 hoogte 80 mm	E04.07-06 H0 hoogte 100 mm	E04.07-07 H0 hoogte 120 mm	E04.07-08 H0 hoogte 140 mm	E04.07-09 H0 hoogte 200 mm	E04.07-10 H0 hoogte 140 mm

E04.07-11 N hoogte 60 mm	E04.07-12 N hoogte 80 mm	E04.07-13 N hoogte 100 mm	E04.07-14 N hoogte 120 mm	E04.07-15 N hoogte 140 mm	E04.07-16 N hoogte 200 mm

Een advieshoogte is eigenlijk 'om het een stuk groter te maken dan de minimale maat'. De hoogtes zijn zo groot dat je er ruim met je hand tussen kunt. Daarnaast zijn de wisselaandrijvingen en de bedrading gemakkelijk bereikbaar. De advieshoogtes zijn voor H0 240 mm en voor N toch echt minimaal 200 mm.

Reikwijdte

Dit wordt nog wel-eens overschat door de meeste mensen. Onder gunstige omstandigheden heeft een normaal mens een maximale reikwijdte van ongeveer 800 mm (80 cm). Bij gedeeltes 'ondergronds' is dat niet mogelijk. Door de aanwezigheid van treinen, wisselaandrijvingen, delen van de onderbouw, printplaten en bedrading is deze minder groot. Men kan wel stellen dat meer ruimte tussen de niveaus meer reikwijdte geeft. Houdt voor de schaduwgedeeltes van een modelbaan een reikwijdte van 500 mm (50cm) aan, dan blijft alles goed bereikbaar. Het advies is dan ook om het schaduwstation op een gemakkelijke locatie te hebben, zoals aan de voorzijde van de baan.

Draaischijf

Bij het ontwerpen van een baanplan wordt meestal de inbouwdiepte van de draaischijf vergeten. Onder de draaischijf wordt meestal nog het schaduwstation gesitueerd. Met een te kleine hoogte tussen de niveaus kan het net niet goed gaan.


E04.07-17 H0 draaischijf 100 mm	E04.07-18 H0 draaischijf 120 mm	E04.07-19 H0 draaischijf 140 mm	E04.07-20 N draaischijf 60 mm	E04.07-21 N draaischijf 80 mm	E04.07-22 N draaischijf 100 mm

Mangaten

In de praktijk is het gewoon; hoe groter het mangat, hoe gemakkelijker dit te gebruiken is. Een mangat van 500 mm×500 mm is toch wel de minimale maat. Hoe minder ruimte tussen het onderste niveau van de baan en de vloer hoe groter het mangat moet zijn.

Hoogte vanaf de vloer

De meeste mensen willen zoveel mogelijk ruimte en hoogte voor hun modelbaan. Daardoor worden alle uithoeken en beschikbare hoogtes in een ruimte gebruikt. Wil je onder een modelbaan door kunnen kruipen, dan heb je een minimale hoogte tussen vloer en de onderkant onderbouw nodig. Voor een mens met normaal postuur is deze maat 70 cm, dit is echt de minimale maat.

E04.07-23
Principe doorsnede modelbaan
Getekend door R. Koerts