|
|
| (46 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| − | __NOTOC__
| |
| | {{Koptekst | | {{Koptekst |
| − | |Vorige= E11.04 - Werken met hout | + | |Vorige= Etsen van seinen |
| − | |Volgende= Ballasten van Mein Gleis | + | |Volgende= Solderen |
| | + | |VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen |
| | |Auteur= Diverse auteurs | | |Auteur= Diverse auteurs |
| − | |Bewerking= Fred Eikelboom | + | |Bewerking= Redactie}} |
| − | |Niveau= Gevorderde
| |
| − | |Aantalwoorden= 00000
| |
| − | |Aantalplaatjes= 05
| |
| − | |Aantalfilmpjes= 00
| |
| − | }} | |
| | {{Inhoudsopgave||Klein}} | | {{Inhoudsopgave||Klein}} |
| | + | In dit artikel behandelen wij '''gietvormen en gietmaterialen.''' |
| | === Inleiding === | | === Inleiding === |
| − | De door modelbouwers meestgebruikte gietmaterialen zijn gips en giethars. | + | De door modelbouwers meestgebruikte gietmaterialen zijn gips en [[Woorden - G#Giethars|giethars]]. |
| | | | |
| − | Gips is een mineraal dat grotendeels uit calciumsulfaat (CaSO4) bestaat, een verbinding van het calciumion en het sulfaation. Men noemt gips ook wel 'watervrij calciumsulfaat'. Het neemt kristalwater op (=bindingsproces). De kristallen vormen na droging een hard geheel. Wanneer u veel roert, worden er veel kristallisatiekernen gevormd, en ontstaan er veel kleine kristallen. En hoe meer deeltjes, hoe zwakker het gietstuk wordt. Een goed afgietsel maken, is dus vooral een kwestie van beheerst roeren en geduldig afwachten.<br /> | + | Gips is een mineraal dat grotendeels uit [[Woorden - C#Calciumsulfaat|calciumsulfaat]] (CaSO<sub>4</sub>) bestaat, een verbinding van het calciumion en het sulfaation. Men noemt gips ook wel "watervrij calciumsulfaat". Het neemt kristalwater op (=bindingsproces). De kristallen vormen na droging een hard geheel. Wanneer er te veel geroerd wordt, worden er veel kristallisatiekernen gevormd, en ontstaan er veel kleine kristallen. En hoe meer deeltjes, hoe zwakker het gietstuk wordt. Een goed afgietsel maken, is dus vooral een kwestie van beheerst roeren en geduldig afwachten.<br /> |
| − | Het uitharden van gips (=kristalwater opnemen) is omkeerbaar, maar pas bij 150 °C verliest het kristal weer water. De 'bindingen in het kristal' laten dus niet zo gemakkelijk los. | + | Het uitharden van gips (=kristalwater opnemen) is omkeerbaar, maar pas bij 150 °C verliest het kristal weer water. De "bindingen in het kristal" laten dus niet zo gemakkelijk los. |
| | | | |
| | + | Mits goed afgesloten, kan gips bij kamertemperatuur in een droge omgeving enkele jaren worden bewaard. Gieten met gips dat meer dan een jaar oud is, geeft echter wel een groter risico op luchtbellen! Na verloop van tijd verandert de samenstelling onder invloed van o.a. vocht en andere factoren. De verhardingstijd van gips kan beïnvloed worden door het toevoegen van speciale chemicaliën. [[Woorden - K#Kaliumsulfaat|Kaliumsulfaat]] bijvoorbeeld, werkt als een versneller, [[Woorden - B#Borax|borax]] als een vertrager. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| | |Bestand= 211845-Gietmal-Conrad01.jpg | | |Bestand= 211845-Gietmal-Conrad01.jpg |
| − | |Grootte= Groot | + | |Grootte= 498px |
| | |Volgnummer= 01 | | |Volgnummer= 01 |
| | |Omschrijving= Mal voor het maken van muren | | |Omschrijving= Mal voor het maken van muren |
| Regel 25: |
Regel 22: |
| | |Positie= Links | | |Positie= Links |
| | }} | | }} |
| − | Mits goed afgesloten, kan gips bij kamertemperatuur in een droge omgeving enkele jaren worden bewaard. Gieten met gips dat meer dan een jaar oud is, geeft echter wel een groter risico op luchtblaasjes!
| + | Deze toegevoegde chemicaliën hebben een negatieve invloed op de mechanische eigenschappen van het gips; ze verlagen echter de mate waarin het gips bij uitharden expandeert (vergroting van het volume van de kristallen). Handwarm water (tot 37 °C) versnelt de uitharding, heet water (>37 °C) vertraagt de verharding. De gipsbrij langer mixen, versnelt eveneens de uitharding. Helaas neemt de expansie van het gips hierdoor toe. |
| − | Na verloop van tijd verandert de samenstelling onder invloed van o.a. vocht en andere factoren.
| |
| − | | |
| − | De verhardingstijd van gips kan beïnvloed worden door het toevoegen van speciale chemicaliën. Kaliumsulfaat bijvoorbeeld, werkt als een versneller, borax als een vertrager. Deze toegevoegde chemicaliën hebben een negatieve invloed op de mechanische eigenschappen van het gips; ze verlagen echter de mate waarin het gips bij uitharden expandeert (vergroting van het volume van de kristallen). Handwarm water (tot 37 °C) versnelt de uitharding, heet water (>37 °C) vertraagt de verharding. De gipsbrij langer mixen, versnelt eveneens de uitharding. Helaas neemt de expansie van het gips hierdoor toe.
| |
| − | | |
| − | Gipsmodellen moeten bij kamertemperatuur minstens 24 uur drogen. Wanneer het overtollige water verdampt, neemt de hardheid van het model fors toe. Modellen van natuurlijke gips bereiken langzamer hun eindhardheid, dan modellen van synthetische gips. De microporiën van een gipsmodel kunnen worden gedicht door het aanbrengen van een laagje vluchtige kunstharslak.
| |
| − | | |
| − | | |
| − | <u>''Synthetisch gips''</u>
| |
| − |
| |
| − | Bij verschillende industriële processen ontstaat gips als afvalstof, bijvoorbeeld de suikerindustrie. Ook worden gassen vaak "gewassen", dus zwaveloxiden verwijderd, waarbij tamelijk zuiver, zogenaamd synthetisch gips ontstaat. Dat was vroeger een afvalproduct, maar tegenwoordig wordt het gebruikt voor allerlei toepassingen. De eigenschappen van synthetisch gips, verschillen van die van natuurlijk gips, onder meer door zijn grotere eindhardheid. Op Eurospoor 2010 heeft Beneluxspoor geëxperimenteerd met verschillende synthetische gipsen. Hierbij werkten we samen met de Schouten-Groep, een belangrijk kenniscentrum en leverancier van gietvormen en gietmaterialen in Europa. Het ging om Giluform 250 STD van BK Giulini GMBH/BU Pharma-Cosmetics-Gypsum. Het is verkrijgbaar via Robbelien (zie: 'Meer informatie').
| |
| − |
| |
| − | Of het door ons gebruikte materiaal 'het summum' was, weten we niet. Wel was het heel goed te snijden en te graveren met een lasercutter. Er blijkt ondertussen nog een hardere soort te zijn, met glasvezels. Hierbij gaat het om een combinatie van een keramisch gietmateriaal met een hars: Acrylic One.
| |
| | | | |
| | + | Gipsmodellen moeten bij kamertemperatuur minstens 24 uur drogen. Wanneer het overtollige water verdampt, neemt de hardheid van het model fors toe. Modellen van natuurlijke gips bereiken langzamer hun eindhardheid, dan modellen van [[Woorden - S#Synthetisch|synthetische]] gips. De microporiën van een gipsmodel kunnen worden gedicht door het aanbrengen van een laagje vluchtige kunstharslak. |
| | + | === "Synthetisch" gips === |
| | + | Bij verschillende industriële processen ontstaat gips als afvalstof, bijvoorbeeld de suikerindustrie. Ook worden gassen vaak "gewassen", dus [[Woorden - Z#Zwaveloxide|zwaveloxiden]] verwijderd, waarbij tamelijk zuiver, zogenaamd synthetisch gips ontstaat. Dat was vroeger een afvalproduct, maar tegenwoordig wordt het gebruikt voor allerlei toepassingen. De eigenschappen van synthetisch gips, verschillen van die van natuurlijk gips, onder meer door zijn grotere eindhardheid. Op Eurospoor 2010 heeft Beneluxspoor geëxperimenteerd met verschillende [[Woorden - S#Synthetisch|synthetische]] gipsen. Hierbij werkten we samen met de Schouten-Groep, een belangrijk kenniscentrum en leverancier van gietvormen en gietmaterialen in Europa. Het ging om Giluform 350 van BK Giulini GMBH/BU Pharma-Cosmetics-Gypsum. Het is verkrijgbaar via Syntecshop (zie: [[#Meer informatie|"Meer informatie"]]). Of het door ons gebruikte materiaal "het summum" was, weten we niet. Wel was het heel goed te snijden en te graveren met een [[Lasersnijden en -graveren|lasercutter]] (lasersnijder). Er blijkt ondertussen nog een hardere soort te zijn, met [[Woorden - G#Glasvezel|glasvezel]]s. Hierbij gaat het om een combinatie van een [[Woorden - K#Keramisch|keramisch]] gietmateriaal met een hars: [https://www.polyservice.nl/a1-acrylic-one/636-a1-acrylic-one-15-kg-set-8610.html Acrylic One]. |
| | === Gips uit de winkel === | | === Gips uit de winkel === |
| − | *Giluform 250 STD van Robbelien | + | *Giluform 350 |
| − | *Keraplus. Geen last van bellen en een mooi strak resultaat. Is sterk. | + | *Keraplus. Geen last van luchtbellen en een mooi strak resultaat. Is sterk. |
| − | *Keraquick. Het resultaat is iets minder strak dan met Keraplus, maar ook zonder bellen en sterk. | + | *Keraquick. Het resultaat is iets minder strak dan met Keraplus, maar ook zonder luchtbellen en sterk. |
| | *Calcast 300. Te koop bij de stukadoorsgroothandel, wordt gebruikt om ornamenten te gieten. | | *Calcast 300. Te koop bij de stukadoorsgroothandel, wordt gebruikt om ornamenten te gieten. |
| − | | + | Met betrekking tot het gips zijn er wel verschillen. Het gips dat bij de bouwmarkten te koop is, is wat grof. Voor het meeste werk voldoet dit prima, maar voor het fijne werk is modelleergips beter. Voor nog betere resultaten, is porceleingips aan te bevelen. |
| − | M.b.t. het gips zijn er wel verschillen. Het gips dat bij de bouwmarkten te koop is, is wel wat grof. Voor het meeste werk voldoet dit prima, maar voor het fijne werk is modelleergips beter. Wilt u nog betere resultaten, dan is porceleingips aan te bevelen.
| + | === Sculptamold === |
| − | | + | We kunnen ook sculptamold poeder gebruiken als modelleermateriaal. Zie onder. |
| − | | + | === Siliconenmallen voor gietwerk === |
| − | === Polyurethaan giethars === | + | Er zijn veel verschillende mallen verkrijgbaar, bijvoorbeeld voor het maken van muren (zie: afbeelding 01), tunnelingangen, brugpijlers, kademuren, huizenbouw etc. De mallen bestaan uit siliconenrubber. Dit materiaal is soepel en rekbaar, zodat het lossen van de gietvorm probleemloos verloopt (zie: afbeelding 04). We kunnen ook zelf mallen maken met behulp van twee[[Woorden - C#Component (chemie/scheikunde)|component]]engrondstoffen (zie: [[#Meer informatie|"Meer informatie"]]). |
| | + | Zorg er voor dat de mallen niet vettig zijn en er geen waterdruppeltjes op zitten. Na het gebruik afwassen met een sopje van Dreft, dan zijn ze weer klaar voor de volgende productieronde. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| − | |Bestand= CvD-Giethars02.jpg | + | |Bestand= CvD-Giethars04.jpg |
| − | |Grootte= Klein | + | |Grootte= 240px |
| | |Volgnummer= 02 | | |Volgnummer= 02 |
| − | |Omschrijving= Polyurethaangrondstoffen: component A en B | + | |Omschrijving= Het model lost gemakkelijk |
| − | |Maker= Chris van Diesen<br /> | + | |Maker= Chris van Diesen |
| | |Positie= Rechts | | |Positie= Rechts |
| | }} | | }} |
| − | | + | Bij het gieten van gips zijn een paar zaken in acht te nemen: |
| − | Polyurethaan (kortweg PU) is een copolymeer. De PU-giethars bestaat uit een mengsel van twee componenten (zie: afbeelding 02). Het bestaat uit twee vloeistoffen: meestal een diisocyanaat, zoals methyleendifenyldiisocyanaat en een polyol zoals polyethyleenoxide (kortweg PEO) of polyphenyleenoxyde (kortweg PPO). Het copolymeer ontstaat door de reactie van de isocyanaat en alcoholgroepen tot een urethaanbinding. Er ontstaat dan een lange keten met afwisselend een hard en een zacht segment. De harde segmenten op zich hebben de neiging te kristalliseren en een hard en bros materiaal te vormen. De zachte segmenten zouden, los bekeken, juist een zachte, stroperige vloeistof geven. De innige combinatie van de twee in het copolymeer, zorgt ervoor dat deze stof de beste eigenschappen van beide in zich verenigt. PU kan tegelijkertijd buigzaam en toch sterk en slijtvast zijn. Bovendien is het vochtbestendig (zie ook: Wikipedia bij 'Meer informatie').
| + | ==== Aanmaken van het gietmengsel ==== |
| − | | + | Als mengbak is bijvoorbeeld een goedkoop rubber bakje (nap) te gebruiken. |
| − | === Epoxy giethars ===
| + | Bij het mengen van gips met water houden we, voor het beste resultaat, de door de fabrikant aangegeven water-poeder verhouding aan. Met een digitale huishoudweegschaal is de juiste hoeveelheid gips en water prima af te meten. De mengverhouding is meestal 1 deel water op 2,5 deel gips. Bij 10 gram water komt dus 25 gram gips, wat een totaal van 35 gram geeft. Dek de weegschaal losjes af met transparante huishoudfolie, dan blijft deze schoon. |
| | + | ==== Werkwijze bij het gieten ==== |
| | + | Gebruik speciaal "FIJN" modelgips of porceleingips. Het beste kan eerst de vereiste hoeveelheid water in het mengbakje gegoten worden en vervolgens de afgewogen hoeveelheid gips er in gestrooid worden, om insluiten van lucht te voorkomen. Het gips moet wel de gelegenheid krijgen het water te absorberen. Even laten staan dus (ongeveer een minuut of twee) en dan pas omroeren, zodat er geen klonters ontstaan. Op het moment dat de gipsmassa gereed is voor gebruik, wordt gestopt met omroeren. Vooral niet opkloppen alsof het deeg of slagroom is, want dat brengt lucht in het mengsel en verzwakt het eindresultaat. Wanneer we een homogeen vloeibaar mengsel hebben, gieten we het mengsel onmiddellijk in de vorm. Strijk de bovenzijde af met een spatel en tik nog even paar keer tegen de vorm, om het mengsel overal goed in de [[Woorden - R#Reliëf|reliëfs]] te laten vloeien en strijk daarna nog een laatste keer af. We krijgen dan perfecte afdrukken zonder luchtbelletjes. |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| − | |Bestand= CvD-Giethars03.jpg | + | |Bestand= CvD-Giethars05.jpg |
| − | |Grootte= Klein | + | |Grootte= 215px |
| | |Volgnummer= 03 | | |Volgnummer= 03 |
| − | |Omschrijving= Gietmallen voor kademuren | + | |Omschrijving= De kademuur na het uitharden |
| − | |Maker= Chris van Diesen<br /> | + | |Maker= Chris van Diesen |
| | |Positie= Links | | |Positie= Links |
| | }} | | }} |
| − | | + | === Meteen na het gieten === |
| − | Epoxy is een thermohardende kunststof. In combinatie met bijvoorbeeld glasvezel wordt het toegepast als stevig, lichtgewicht materiaal. Tijdens de productie is het materiaal dunvloeibaar en leent het zich voor het impregneren van vezelmateriaal. De op deze manier vervaardigde composieten zijn weer- en waterbestendig, en worden gebruikt voor de vervaardiging van onder andere zeilboten. Daarnaast wordt epoxy toegepast als basis voor veel producten. Een paar voorbeelden daarvan zijn: epoxylijm/epoxyhars, verf (natlak en poederlak), vloeren en printplaten voor elektronische schakelingen. Epoxy heeft een druk- en treksterkte die twee keer zo groot is als die van beton. Door de dichtheid van de vloeistof kan het worden toegepast in vele bewerkingen, waaronder als vloertoepassing. Nadeel is wel dat epoxy onder UV-licht verkleurt.
| + | Om na het gieten alle eventuele luchtbellen te verwijderen, houden we een vlakschuurmachine met de behuizing tegen de zijkant van de tafel aan waarop de gietmal staat. Door de trillingen verdwijnen alle luchtbellen. Doe dit echter wel meteen na het gieten, en niet wanneer het gietmateriaal begint uit te harden! Hebben we geen tafel, maar werken we op een los plankje o.i.d., zet dan de schuurmachine tegen het plankje. Het trillen van de schuurmachine werkt vele malen beter, dan wanneer een paar tikken tegen de mal gegeven worden. <small>(tip van Bert van Gelder).</small><br> |
| − | | + | Nog een tip: kijk bij een glas- of kunststofhandel, naar restanten glas of plexiglas. Glas vanaf 2 mm dik, plexiglas tussen 3 à 4 mm dik. Wanneer de siliconenmal volgegoten is, leggen we er een plaatje glas of plexiglas op, dat de gehele mal afdekt. Even een beetje schuiven. Het plaatje duwt de overtollige gips weg èn het zorgt voor een egaal vlakke achterkant van het afgietsel. Ook zijn de modellen dan allemaal even dik afgegoten. Dit is bij rots-mallen niet zo zeer nodig, maar wel enorm handig bij muur- en straatsteenmallen.<br clear="all"> |
| − | Epoxyhars of epoxylijm is de bekendste toepassing van epoxy. Epoxyharsen vormen een groep polymeren met een belangrijke toepassing in coatings. Het is een tweecomponentensysteem, dat pas actief gaat uitharden na menging van beide bestanddelen. Het wordt voor vele toepassingen gebruikt, zowel industrieel, huishoudelijk, als in de (vliegtuig)modelbouw. Het materiaal kan aangebracht worden als afdeklaag (coating), maar ook in combinatie met glasvezels. Epoxylijm wordt ook veel toegepast als reparatielijm, waarbij dan een vaste stof als vulstof wordt gebruikt ('vloeibaar staal' of 'vloeibaar hout') (zie ook: Wikipedia bij 'Meer informatie').
| + | === Schoonmaken van het gereedschap === |
| − | | + | Het is aan te raden om een (oude) emmer te gebruiken en deze te vullen met water. Daarin kunnen we de mengbak en het gereedschap uitwassen en de mal uitspoelen. Gebruik een oude theedoek om alles weer droog te vegen. Wanneer we helemaal klaar zijn (na één of enkele dagen) laten we de emmer opdrogen en kan het uitgeharde restant in een krant gestopt en weggegooid worden. ''Niet'' alles in de wasbak uitspoelen, want dan bezinkt de smurrie in de afvoer en dat leidt tot verstopping!! Vergeet ook het mengbakje niet. |
| − | | + | == Alternatieven voor gips == |
| − | {| class="wikitable"
| + | === Polyurethaan giethars === |
| − | | valign='center'| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign='top'|<b>Epoxyhars en -lijm geven kwalijke dampen af. Ventileer voldoende, of gebruik het in de buitenlucht!!</b>
| |
| − | |-
| |
| − | |}
| |
| − | | |
| − | === Siliconenmallen === | |
| − | Er zijn veel verschillende mallen verkrijgbaar, bijvoorbeeld voor het maken van muren (zie: afbeelding 01), tunnelingangen, brugpijlers, kademuren, huizenbouw etc. De mallen bestaan uit siliconenrubber. Dit materiaal is soepel en rekbaar, zodat het lossen van de gietvorm probleemloos verloopt (zie: afbeelding 04). U kunt ook zelf mallen maken m.b.v. tweecomponentengrondstoffen (zie: 'Meer informatie').
| |
| − | | |
| − | U moet er voor zorgen dat de mallen niet vettig zijn en er geen waterdruppeltjes op zitten. Na het gebruik afwassen met een sopje van Dreft, dan zijn ze weer klaar voor de volgende produktieronde.
| |
| − | | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| − | |Bestand= CvD-Giethars04.jpg | + | |Bestand= CvD-Giethars02.jpg |
| − | |Grootte= Klein | + | |Grootte= 240px |
| | |Volgnummer= 04 | | |Volgnummer= 04 |
| − | |Omschrijving= Het model lost gemakkelijk | + | |Omschrijving= Polyurethaangrondstoffen: component A en B |
| − | |Maker= Chris van Diesen<br /> | + | |Maker= Chris van Diesen |
| | |Positie= Rechts | | |Positie= Rechts |
| | }} | | }} |
| − | Bij gieten met gips moet u een paar zaken in acht nemen:
| + | Polyurethaan (kortweg PU) is een copolymeer. De PU-[[Woorden - G#Giethars|giethars]] bestaat uit een mengsel van twee vloeibare [[Woorden - C#Component (chemie/scheikunde)|component]]en (zie: afbeelding 02), meestal een diisocyanaat, zoals methyleendifenyldiisocyanaat en een polyol zoals polyethyleenoxide (kortweg PEO) of polyphenyleenoxide (kortweg PPO). Het copolymeer ontstaat door de reactie van de isocyanaat en alcoholgroepen tot een urethaanbinding. Er ontstaat dan een lange keten met afwisselend een hard en een zacht segment. De harde segmenten op zich hebben de neiging te kristalliseren en een hard en bros materiaal te vormen. De zachte segmenten zouden, los bekeken, juist een zachte, stroperige vloeistof geven. De innige combinatie van de twee in het copolymeer, zorgt ervoor dat deze stof de beste eigenschappen van beide in zich verenigt. PU kan tegelijkertijd buigzaam en toch sterk en slijtvast zijn. Bovendien is het vochtbestendig (zie ook: Wikipedia bij [[#Meer informatie|"Meer informatie"]]). |
| − | ==== Aanmaken van het gietmengsel ====
| + | === Epoxy giethars === |
| − | Bij het mengen van gipspoeder met water moet de door de fabrikant aangegeven water-poeder verhouding worden aangehouden. Met een digitale weegschaal, die o.a. bij Blokker verkocht wordt, is de juiste hoeveelheid gips en water prima af te meten. De mengverhouding is 1:2,5 (1 op 2,5). Bij 10 gram water komt dus 25 gram gips, wat een totaal van 35 gram geeft. Dek de weegschaal losjes af met transparante huishoudfolie, dan blijft deze schoon.
| |
| − | | |
| − | ==== Werkwijze bij het gieten ====
| |
| − | Gebruik speciaal FIJN modelgips of porceleingips. Het beste kunt u eerst de vereiste hoeveelheid water in de mengbeker gieten en vervolgens de afgewogen hoeveelheid gips er in strooien, om insluiten van lucht te voorkomen. Het gips moet even de gelegenheid krijgen het water te absorberen. Even laten staan dus (ongeveer een minuut of twee en dan pas omroeren, zodat er geen klonters ontstaan. Op het moment dat de gipsmassa gereed is voor gebruik, moet u stoppen met omroeren en het spul gebruiken. Niet opkloppen alsof het deeg of slagroom is, want dat helpt ook niet voor de stevigheid. Wanneer u een homogeen vloeibaar mengsel heeft, giet u het mengsel in de vorm. Strijk de bovenzijde af met een spatel en tik nog even paar keer tegen de vorm, om het mengsel overal goed in de reliëfs te laten vloeien en strijk daarna nog een laatste keer af. U krijgt dan perfecte afdrukken zonder luchtbelletjes.
| |
| − | | |
| | {{Afbeelding | | {{Afbeelding |
| − | |Bestand= CvD-Giethars05.jpg | + | |Bestand= CvD-Giethars03.jpg |
| − | |Grootte= Klein | + | |Grootte= 240px |
| | |Volgnummer= 05 | | |Volgnummer= 05 |
| − | |Omschrijving= De kademuur na het uitharden | + | |Omschrijving= Gietmallen voor kademuren |
| − | |Maker= Chris van Diesen<br /> | + | |Maker= Chris van Diesen |
| | |Positie= Links | | |Positie= Links |
| − | }} | + | }}Epoxy is een thermohardende kunststof. In combinatie met bijvoorbeeld [[Woorden - G#Glasvezel|glasvezel]] wordt het toegepast als stevig, lichtgewicht materiaal. Tijdens de productie is het materiaal dunvloeibaar en leent het zich voor het impregneren van vezelmateriaal. De op deze manier vervaardigde composieten zijn weer- en waterbestendig, en worden gebruikt voor de vervaardiging van onder andere zeilboten. Daarnaast wordt [[Woorden - E#Epoxy|epoxy]] toegepast als basis voor veel producten. Een paar voorbeelden daarvan zijn: epoxylijm/epoxyhars, verf (natlak en poederlak), vloeren en printplaten voor elektronische schakelingen. Epoxy heeft een druk- en treksterkte die twee keer zo groot is als die van beton. Het kan worden toegepast in vele bewerkingen, waaronder als vloertoepassing. Nadeel is wel dat epoxy onder UV-licht verkleurt. |
| − | Een tip: kijk of u, via de glas- of kunststofhandel, restanten glas of plexiglas kunt kopen. Glas vanaf 2 mm. dik, plexiglas tussen 3 à 4 mm. dik. Wanneer de siliconenmal volgegoten is, legt u er een plaatje glas of plexiglas op, dat de gehele mal afdekt. Even een beetje schuiven. Het plaatje duwt de overtollige gips weg èn het zorgt voor een egaal vlakke achterkant van het afgietsel. Ook zijn de modellen dan allemaal even dik afgegoten. Dit is bij rots-mallen niet zo zeer nodig, maar wel enorm handig bij muur- en straatsteenmallen.
| |
| − | <br clear='all'>
| |
| − | | |
| − | === Schoonmaken van het gereedschap ===
| |
| − | Het is zeer aan te raden om een (oude) emmer te gebruiken en deze te vullen met water. Daarin kunt u de mengbak en het gereedschap uitwassen en de mal in uitspoelen. Gebruik een oude theedoek om alles weer droog te vegen. Wanneer u helemaal klaar bent (na één of enkele dagen) laat u de emmer opdrogen en kunt u de gips die erin overblijft in een krant stoppen en weggooien. ''Niet'' alles in de wasbak uitspoelen, want dan bezinkt de smurrie in de afvoer en dat leidt tot verstopping!! Als mengbak kunt u bijvoorbeeld een rubberbakje (nap) gebruiken, dat bij de Gamma verkocht wordt. Dit bakje spoelt u, direct na het gieten, in de emmer af met een kwast, en droogt u weer af met de oude theedoek.
| |
| − | | |
| | | | |
| | + | Epoxyhars of epoxylijm is de bekendste toepassing van [[Woorden - E#Epoxy|epoxy]]. Epoxyharsen vormen een groep polymeren met een belangrijke toepassing in coatings. Het is een twee[[Woorden - C#Component (chemie/scheikunde)|component]]ensysteem, dat pas actief gaat uitharden na menging van beide bestanddelen. Het wordt voor vele toepassingen gebruikt, zowel in de industrie en het huishouden, als in de (vliegtuig)modelbouw. Het materiaal kan aangebracht worden als afdeklaag ([[Woorden - C#Coating|coating]]), maar ook in combinatie met [[Woorden - G#Glasvezel|glasvezel]]s. Epoxylijm wordt ook veel toegepast als reparatielijm, waarbij dan een vaste stof als vulstof wordt gebruikt ("vloeibaar staal" of "vloeibaar hout") (zie ook: Wikipedia bij [[#Meer informatie|"Meer informatie"]]). |
| | + | {| class="wikitable" |
| | + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|'''Epoxyhars en -lijm geven kwalijke dampen af. Ventileer voldoende, of gebruik het in de buitenlucht!!''' |
| | + | |- |
| | + | |} |
| | {{Linkssectie begin | | {{Linkssectie begin |
| | |Box= AlleenInfo | | |Box= AlleenInfo |
| | }} | | }} |
| | + | {{Linkssectie scheiding}} |
| | {{Linkssectie tussenkop | | {{Linkssectie tussenkop |
| | |Koptekst= Encyclopedie: | | |Koptekst= Encyclopedie: |
| Regel 124: |
Regel 101: |
| | |Link= Hardschuim-en-gips methode | | |Link= Hardschuim-en-gips methode |
| | |Linknaam= Hardschuim-en-gips methode | | |Linknaam= Hardschuim-en-gips methode |
| | + | }} |
| | + | {{Linkssectie scheiding}} |
| | + | {{Linkssectie tussenkop |
| | + | |Koptekst= Beneluxspoor.net: |
| | + | }} |
| | + | {{Link Forum-Meerkeuze |
| | + | |Volgnr = 169 |
| | + | |ExtraInfo= over sculptamold. |
| | }} | | }} |
| | {{Linkssectie scheiding}} | | {{Linkssectie scheiding}} |
| Regel 129: |
Regel 114: |
| | |Koptekst= Externe website: | | |Koptekst= Externe website: |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= Anita Decor | + | |Volgnr= 118 <!-- anita --> |
| − | |Link= http://www.anitadecor.nl/c-548222/gietmallen
| + | |ExtraInfo= Gietmallen. |
| − | |ExtraInfo= Gietmallen | |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Conrad-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= conrad.nl
| + | |Volgnr= 39 |
| − | |Link= http://www.conrad.nl/ce/nl/overview/1605060/Gietvormen-en-accessoires?queryFromSuggest=true | + | |ExtraInfo= Gietmallen en materialen. |
| − | |ExtraInfo= Gietmallen en materialen | |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= hetgroterdamproject.nl | + | |Volgnr= 322 <!-- hetgroterdam --> |
| − | |Link= http://www.hetgroterdamproject.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=828:gieten&catid=70&Itemid=121
| + | |ExtraInfo= Het gebruik van giethars. |
| − | |ExtraInfo= Het gebruik van giethars | |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= hobbyschuurpetra.nl | + | |Volgnr= 323 <!-- langmesser-modellwelt.de --> |
| − | |Link= http://www.hobbyschuurpetra.nl/modelleren/gietmaterialen%20en%20mallen/keraplus | + | |ExtraInfo= Gietmallen. |
| − | |ExtraInfo= Keraplus en Keraquick gietpoeders
| |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= langmesser-modellwelt.de | + | |Volgnr= 150 <!-- polyservice --> |
| − | |Link= http://www.langmesser-modellwelt.de/index.php?cPath=194&osCsid=a9e444291949682f0b518e7e05e206cb
| + | |ExtraInfo= Gietharsen. |
| − | |ExtraInfo= Gietmallen | |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= polyservice.nl | + | |Volgnr= 325 <!-- Syntec --> |
| − | |Link= http://www.polyservice.nl | + | |ExtraInfo= Giluform 350. |
| − | |ExtraInfo= Gietharsen
| |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= robbelien.nl | + | |Volgnr= 324 <!-- siliconesand --> |
| − | |Link= http://www.robbelien.nl/shop/category/1/1-9/1-9-2
| + | |ExtraInfo= Siliconen voor mallen. |
| − | |ExtraInfo= Giluform 250 STD | |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= siliconesandmore | + | |Volgnr= 474 <!-- Amaco --> |
| − | |Link= http://www.siliconesandmore.nl/nl | + | |ExtraInfo= Sculptamold poeder. |
| − | |ExtraInfo= Siliconen voor mallen
| |
| | }} | | }} |
| − | {{Link extern | + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | |Omschrijving= wilsor.nl | + | |Volgnr= 326 <!-- wilsor.nl --> |
| − | |Link= http://www.wilsor.nl/produkten/porceleingips.htm
| + | |ExtraInfo= Porceleingips. |
| − | |ExtraInfo= Porceleingips | |
| | }} | | }} |
| | {{Linkssectie einde}} | | {{Linkssectie einde}} |
| − |
| |
| | {{Appendix | | {{Appendix |
| | |1= bron | | |1= bron |
| | |2= | | |2= |
| − | * [http://forum.beneluxspoor.net/index.php? Beneluxspoor.net Forum] | + | * [https://forum.beneluxspoor.net/index.php? Beneluxspoor.net Forum] |
| − | * [http://www.hetgroterdamproject.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=828:gieten&catid=70&Itemid=121 Het Groterdam Project] | + | * [https://www.hetgroterdamproject.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=828:gieten&catid=70&Itemid=121 Het Groterdam Project] |
| − | * [http://nl.wikipedia.org/wiki/Polyurethaan Wikipedia over Polyurethaan] | + | * [https://nl.wikipedia.org/wiki/Polyurethaan Wikipedia over Polyurethaan] |
| − | * [http://nl.wikipedia.org/wiki/Epoxy Wikipedia over Epoxy] | + | * [https://nl.wikipedia.org/wiki/Epoxy Wikipedia over epoxy] |
| | |LetterGrootte= 75% | | |LetterGrootte= 75% |
| | |KaderBreedte= 100% | | |KaderBreedte= 100% |
| | }} | | }} |
| − |
| |
| − |
| |
| | {{Voettekst | | {{Voettekst |
| − | |Vorige= E11.04 - Werken met hout | + | |Vorige= Etsen van seinen |
| − | |Volgende= Ballasten van Mein Gleis | + | |Volgende= Solderen |
| − | }} | + | |VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen |
| | + | }} {| width= "100%" |
| | + | |- valign= "top" |
| | + | ! scope= "row" width="70%" | |
| | + | | <small>Laatste wijziging: 8 jan 2025 10:44 (CET)</small> |
| | + | |} |
| | [[Categorie: Alles|G]] | | [[Categorie: Alles|G]] |
| | [[Categorie: Artikel|Gietvormen en gietmaterialen]] | | [[Categorie: Artikel|Gietvormen en gietmaterialen]] |
| | + | [[Categorie: Chemicaliën en modelspoor|G]] |
| | [[Categorie: Materialen|G]] | | [[Categorie: Materialen|G]] |
| | [[Categorie: Praktijk|G]] | | [[Categorie: Praktijk|G]] |
| | [[Categorie: Scenery|G]] | | [[Categorie: Scenery|G]] |
| | [[Categorie: Technieken|G]] | | [[Categorie: Technieken|G]] |
| | + | [[Categorie: Dick van der Knaap|G]] |
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteur: Diverse auteurs - Bewerkt door Redactie
In dit artikel behandelen wij gietvormen en gietmaterialen.
Inleiding
De door modelbouwers meestgebruikte gietmaterialen zijn gips en giethars.
Gips is een mineraal dat grotendeels uit calciumsulfaat (CaSO4) bestaat, een verbinding van het calciumion en het sulfaation. Men noemt gips ook wel "watervrij calciumsulfaat". Het neemt kristalwater op (=bindingsproces). De kristallen vormen na droging een hard geheel. Wanneer er te veel geroerd wordt, worden er veel kristallisatiekernen gevormd, en ontstaan er veel kleine kristallen. En hoe meer deeltjes, hoe zwakker het gietstuk wordt. Een goed afgietsel maken, is dus vooral een kwestie van beheerst roeren en geduldig afwachten.
Het uitharden van gips (=kristalwater opnemen) is omkeerbaar, maar pas bij 150 °C verliest het kristal weer water. De "bindingen in het kristal" laten dus niet zo gemakkelijk los.
Mits goed afgesloten, kan gips bij kamertemperatuur in een droge omgeving enkele jaren worden bewaard. Gieten met gips dat meer dan een jaar oud is, geeft echter wel een groter risico op luchtbellen! Na verloop van tijd verandert de samenstelling onder invloed van o.a. vocht en andere factoren. De verhardingstijd van gips kan beïnvloed worden door het toevoegen van speciale chemicaliën. Kaliumsulfaat bijvoorbeeld, werkt als een versneller, borax als een vertrager.
|
| Afbeelding: 01
|
| Mal voor het maken van muren
|
| Bron: Conrad.nl
|
Deze toegevoegde chemicaliën hebben een negatieve invloed op de mechanische eigenschappen van het gips; ze verlagen echter de mate waarin het gips bij uitharden expandeert (vergroting van het volume van de kristallen). Handwarm water (tot 37 °C) versnelt de uitharding, heet water (>37 °C) vertraagt de verharding. De gipsbrij langer mixen, versnelt eveneens de uitharding. Helaas neemt de expansie van het gips hierdoor toe.
Gipsmodellen moeten bij kamertemperatuur minstens 24 uur drogen. Wanneer het overtollige water verdampt, neemt de hardheid van het model fors toe. Modellen van natuurlijke gips bereiken langzamer hun eindhardheid, dan modellen van synthetische gips. De microporiën van een gipsmodel kunnen worden gedicht door het aanbrengen van een laagje vluchtige kunstharslak.
"Synthetisch" gips
Bij verschillende industriële processen ontstaat gips als afvalstof, bijvoorbeeld de suikerindustrie. Ook worden gassen vaak "gewassen", dus zwaveloxiden verwijderd, waarbij tamelijk zuiver, zogenaamd synthetisch gips ontstaat. Dat was vroeger een afvalproduct, maar tegenwoordig wordt het gebruikt voor allerlei toepassingen. De eigenschappen van synthetisch gips, verschillen van die van natuurlijk gips, onder meer door zijn grotere eindhardheid. Op Eurospoor 2010 heeft Beneluxspoor geëxperimenteerd met verschillende synthetische gipsen. Hierbij werkten we samen met de Schouten-Groep, een belangrijk kenniscentrum en leverancier van gietvormen en gietmaterialen in Europa. Het ging om Giluform 350 van BK Giulini GMBH/BU Pharma-Cosmetics-Gypsum. Het is verkrijgbaar via Syntecshop (zie: "Meer informatie"). Of het door ons gebruikte materiaal "het summum" was, weten we niet. Wel was het heel goed te snijden en te graveren met een lasercutter (lasersnijder). Er blijkt ondertussen nog een hardere soort te zijn, met glasvezels. Hierbij gaat het om een combinatie van een keramisch gietmateriaal met een hars: Acrylic One.
Gips uit de winkel
- Giluform 350
- Keraplus. Geen last van luchtbellen en een mooi strak resultaat. Is sterk.
- Keraquick. Het resultaat is iets minder strak dan met Keraplus, maar ook zonder luchtbellen en sterk.
- Calcast 300. Te koop bij de stukadoorsgroothandel, wordt gebruikt om ornamenten te gieten.
Met betrekking tot het gips zijn er wel verschillen. Het gips dat bij de bouwmarkten te koop is, is wat grof. Voor het meeste werk voldoet dit prima, maar voor het fijne werk is modelleergips beter. Voor nog betere resultaten, is porceleingips aan te bevelen.
Sculptamold
We kunnen ook sculptamold poeder gebruiken als modelleermateriaal. Zie onder.
Siliconenmallen voor gietwerk
Er zijn veel verschillende mallen verkrijgbaar, bijvoorbeeld voor het maken van muren (zie: afbeelding 01), tunnelingangen, brugpijlers, kademuren, huizenbouw etc. De mallen bestaan uit siliconenrubber. Dit materiaal is soepel en rekbaar, zodat het lossen van de gietvorm probleemloos verloopt (zie: afbeelding 04). We kunnen ook zelf mallen maken met behulp van tweecomponentengrondstoffen (zie: "Meer informatie").
Zorg er voor dat de mallen niet vettig zijn en er geen waterdruppeltjes op zitten. Na het gebruik afwassen met een sopje van Dreft, dan zijn ze weer klaar voor de volgende productieronde.
|
| Afbeelding: 02
|
| Het model lost gemakkelijk
|
| Foto gemaakt door: Chris van Diesen
|
Bij het gieten van gips zijn een paar zaken in acht te nemen:
Aanmaken van het gietmengsel
Als mengbak is bijvoorbeeld een goedkoop rubber bakje (nap) te gebruiken.
Bij het mengen van gips met water houden we, voor het beste resultaat, de door de fabrikant aangegeven water-poeder verhouding aan. Met een digitale huishoudweegschaal is de juiste hoeveelheid gips en water prima af te meten. De mengverhouding is meestal 1 deel water op 2,5 deel gips. Bij 10 gram water komt dus 25 gram gips, wat een totaal van 35 gram geeft. Dek de weegschaal losjes af met transparante huishoudfolie, dan blijft deze schoon.
Werkwijze bij het gieten
Gebruik speciaal "FIJN" modelgips of porceleingips. Het beste kan eerst de vereiste hoeveelheid water in het mengbakje gegoten worden en vervolgens de afgewogen hoeveelheid gips er in gestrooid worden, om insluiten van lucht te voorkomen. Het gips moet wel de gelegenheid krijgen het water te absorberen. Even laten staan dus (ongeveer een minuut of twee) en dan pas omroeren, zodat er geen klonters ontstaan. Op het moment dat de gipsmassa gereed is voor gebruik, wordt gestopt met omroeren. Vooral niet opkloppen alsof het deeg of slagroom is, want dat brengt lucht in het mengsel en verzwakt het eindresultaat. Wanneer we een homogeen vloeibaar mengsel hebben, gieten we het mengsel onmiddellijk in de vorm. Strijk de bovenzijde af met een spatel en tik nog even paar keer tegen de vorm, om het mengsel overal goed in de reliëfs te laten vloeien en strijk daarna nog een laatste keer af. We krijgen dan perfecte afdrukken zonder luchtbelletjes.
|
| Afbeelding: 03
|
| De kademuur na het uitharden
|
| Foto gemaakt door: Chris van Diesen
|
Meteen na het gieten
Om na het gieten alle eventuele luchtbellen te verwijderen, houden we een vlakschuurmachine met de behuizing tegen de zijkant van de tafel aan waarop de gietmal staat. Door de trillingen verdwijnen alle luchtbellen. Doe dit echter wel meteen na het gieten, en niet wanneer het gietmateriaal begint uit te harden! Hebben we geen tafel, maar werken we op een los plankje o.i.d., zet dan de schuurmachine tegen het plankje. Het trillen van de schuurmachine werkt vele malen beter, dan wanneer een paar tikken tegen de mal gegeven worden. (tip van Bert van Gelder).
Nog een tip: kijk bij een glas- of kunststofhandel, naar restanten glas of plexiglas. Glas vanaf 2 mm dik, plexiglas tussen 3 à 4 mm dik. Wanneer de siliconenmal volgegoten is, leggen we er een plaatje glas of plexiglas op, dat de gehele mal afdekt. Even een beetje schuiven. Het plaatje duwt de overtollige gips weg èn het zorgt voor een egaal vlakke achterkant van het afgietsel. Ook zijn de modellen dan allemaal even dik afgegoten. Dit is bij rots-mallen niet zo zeer nodig, maar wel enorm handig bij muur- en straatsteenmallen.
Schoonmaken van het gereedschap
Het is aan te raden om een (oude) emmer te gebruiken en deze te vullen met water. Daarin kunnen we de mengbak en het gereedschap uitwassen en de mal uitspoelen. Gebruik een oude theedoek om alles weer droog te vegen. Wanneer we helemaal klaar zijn (na één of enkele dagen) laten we de emmer opdrogen en kan het uitgeharde restant in een krant gestopt en weggegooid worden. Niet alles in de wasbak uitspoelen, want dan bezinkt de smurrie in de afvoer en dat leidt tot verstopping!! Vergeet ook het mengbakje niet.
Alternatieven voor gips
Polyurethaan giethars
|
| Afbeelding: 04
|
| Polyurethaangrondstoffen: component A en B
|
| Foto gemaakt door: Chris van Diesen
|
Polyurethaan (kortweg PU) is een copolymeer. De PU-giethars bestaat uit een mengsel van twee vloeibare componenten (zie: afbeelding 02), meestal een diisocyanaat, zoals methyleendifenyldiisocyanaat en een polyol zoals polyethyleenoxide (kortweg PEO) of polyphenyleenoxide (kortweg PPO). Het copolymeer ontstaat door de reactie van de isocyanaat en alcoholgroepen tot een urethaanbinding. Er ontstaat dan een lange keten met afwisselend een hard en een zacht segment. De harde segmenten op zich hebben de neiging te kristalliseren en een hard en bros materiaal te vormen. De zachte segmenten zouden, los bekeken, juist een zachte, stroperige vloeistof geven. De innige combinatie van de twee in het copolymeer, zorgt ervoor dat deze stof de beste eigenschappen van beide in zich verenigt. PU kan tegelijkertijd buigzaam en toch sterk en slijtvast zijn. Bovendien is het vochtbestendig (zie ook: Wikipedia bij "Meer informatie").
Epoxy giethars
|
| Afbeelding: 05
|
| Gietmallen voor kademuren
|
| Foto gemaakt door: Chris van Diesen
|
Epoxy is een thermohardende kunststof. In combinatie met bijvoorbeeld glasvezel wordt het toegepast als stevig, lichtgewicht materiaal. Tijdens de productie is het materiaal dunvloeibaar en leent het zich voor het impregneren van vezelmateriaal. De op deze manier vervaardigde composieten zijn weer- en waterbestendig, en worden gebruikt voor de vervaardiging van onder andere zeilboten. Daarnaast wordt epoxy toegepast als basis voor veel producten. Een paar voorbeelden daarvan zijn: epoxylijm/epoxyhars, verf (natlak en poederlak), vloeren en printplaten voor elektronische schakelingen. Epoxy heeft een druk- en treksterkte die twee keer zo groot is als die van beton. Het kan worden toegepast in vele bewerkingen, waaronder als vloertoepassing. Nadeel is wel dat epoxy onder UV-licht verkleurt.
Epoxyhars of epoxylijm is de bekendste toepassing van epoxy. Epoxyharsen vormen een groep polymeren met een belangrijke toepassing in coatings. Het is een tweecomponentensysteem, dat pas actief gaat uitharden na menging van beide bestanddelen. Het wordt voor vele toepassingen gebruikt, zowel in de industrie en het huishouden, als in de (vliegtuig)modelbouw. Het materiaal kan aangebracht worden als afdeklaag (coating), maar ook in combinatie met glasvezels. Epoxylijm wordt ook veel toegepast als reparatielijm, waarbij dan een vaste stof als vulstof wordt gebruikt ("vloeibaar staal" of "vloeibaar hout") (zie ook: Wikipedia bij "Meer informatie").
| LET OP |
Epoxyhars en -lijm geven kwalijke dampen af. Ventileer voldoende, of gebruik het in de buitenlucht!!
|
Meer informatie
Beneluxspoor.net:
|
|
|
over sculptamold.
|
Externe website:
|
|
|
Gietmallen.
|
|
|
Gietmallen en materialen.
|
|
|
Het gebruik van giethars.
|
|
|
Gietmallen.
|
|
|
Gietharsen.
|
|
|
Giluform 350.
|
|
|
Siliconen voor mallen.
|
|
|
Sculptamold poeder.
|
|
|
Porceleingips.
|
|
|
Laatste wijziging: 8 jan 2025 10:44 (CET)
|
