|
|
| (85 tussenliggende versies door 5 gebruikers niet weergegeven) |
| Regel 1: |
Regel 1: |
| − | <small><center>'''[[E11.16 - Het gereedschap van de modelspoorder]] - Vorige | Volgende - [[E11.18 - Etsen van seinen]]'''</center>
| + | {{Koptekst |
| − | ---- | + | |Vorige= Solderen |
| − | <small>Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Hans van de Burgt / Maykel Kastelijn</small></small>
| + | |Volgende= Handleiding voor het solderen |
| − | <br /><br />[[bestand:NiveauGevorderde.PNG|35px]] | + | |VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen |
| − | ---- | + | |Auteur= Hans van de Burgt |
| − | '''Basisprincipe van het solderen'''
| + | |Auteur2= Maykel Kastelijn |
| | + | }} |
| | + | {{Inhoudsopgave||Klein}} |
| | + | === Basisprincipe van het solderen === |
| | + | Bij '''het solderen''' worden twee metalen delen door verhitting aaneengehecht met een ander metaal; [[Woorden - S#Soldeertin|"soldeertin"]]. In tegenstelling tot lassen smelt hierbij het metaal van het werkstuk niet. Zacht soldeer is een legering van (hoofdzakelijk) tin en andere metalen zoals lood, zilver en koper, dat bij een specifieke temperatuur smelt, doorgaans 90 - 450°C, en bij afkoelen een vaste verbinding tussen de twee delen laat ontstaan. Met "hardsoldeer" wordt doorgaans [https://eshop.wurth.nl/Product-categorieen/Hardsoldeer/3121700102.cyid/3121.cgid/nl/NL/EUR/ messing] bedoeld, of ook [https://www.griffon.eu/nl-nl/producten/griffon-zilverhardsoldeer-23-s-2-mm-koker-100 zilver]. Dit type soldeer smelt boven 450°C. |
| | + | {| class="wikitable" |
| | + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|'''Wegens de Europese "Restriction of Hazardous Substances" (RoHS) richtlijn mag soldeertin voor consumentenproducten sinds 2006 geen lood meer bevatten'''. |
| | + | |} |
| | + | === Waarvoor te gebruiken? === |
| | + | [[Woorden - S#Solderen|Solderen]] kan worden toegepast om draadjes aan elkaar vast te maken, elektronische onderdelen op een printplaat te monteren, of rails, [[Bovenleiding|bovenleiding]]masten en complete messing modellen in elkaar te zetten. Met speciale vloeimiddelen is ook aluminium en roestvast staal te solderen. |
| | + | === Een goede soldeerverbinding maken === |
| | + | Om een goede soldeerverbinding te krijgen, moet met het volgende rekening worden houden: |
| | + | :* De te verbinden metaaloppervlakten moeten goed schoon zijn en vrij van vet en oxide; |
| | + | :* Het soldeer moet gedurende korte tijd goed hebben gevloeid. Hiervoor is een specifieke temperatuur nodig (ook van het werkstuk). Ga uit van een temperatuur die iets hoger ligt dan het smeltpunt van het soldeertin; |
| | + | :* De soldeerverbinding mag niet meer bewegen tijdens het afkoelen; |
| | + | :* Werk snel, dat geeft doorgaans een beter resultaat; |
| | + | :* Verwijder na afloop de eventueel toegepaste vloeimiddelen. Sommige hebben namelijk corrosieve eigenschappen, waardoor de soldeerverbinding op termijn beschadigd raakt. |
| | + | Deze Encyclopedie bevat ook nog een [[Handleiding voor het solderen]]. |
| | + | === Gereedschap === |
| | + | Voor het maken van een goede soldeerverbinding zijn verschillende gereedschappen nodig. De soldeerbout (zie: afbeelding 01) of beter de soldeerbouten dienen te beschikken over het juiste vermogen om de temperatuur te bereiken die voor de soldeerklus nodig is. Daarnaast is het soms prettig om snel te kunnen werken, vooral bij elektronicaklussen, omdat de het [[Woorden - P#Plastic|plastic]] van onderdelen maar betrekkelijk weinig warmte kunnen verdragen. Duurdere "soldeerstations" hebben een instelbare temperatuurregeling.<br> |
| | + | Behalve verschillend gereedschap vragen de verschillende soldeerwerkjes ook aangepast soldeertin en [[Woorden - V#Vloeimiddel|vloeimiddel]].<br> |
| | + | Binnen de modelbouw zijn meerdere typen soldeerklussen te onderscheiden, die elk vragen om specifiek gereedschap. Ga uit van de volgende "klussen": |
| | + | * [[#Elektronica|Elektronica solderen;]] |
| | + | * [[#Spoorstaven|Spoorstaven solderen;]] |
| | + | * [[#Messing|Messing solderen.]] |
| | + | ==== Elektronica==== |
| | + | Hierbij kan gedacht worden aan het [[Woorden - S#Solderen|solderen]] van draadjes aan elkaar, draadjes aan de [[Woorden - S#Spoorstaven|spoorstaven]] en het solderen van elektronicaonderdelen op een [[Woorden - P#Printplaat|printplaat]]. Voor deze werkzaamheden is een soldeerbout van 15 tot 30 watt, voorzien van een fijne, puntige stift voldoende. Een soldeerbout met thermostaat verdient de voorkeur, maar is niet echt noodzakelijk. Gebruik voor printplaten en elektronische onderdelen uitsluitend [[Woorden - H#Harskernsoldeer|"harskernsoldeer"]]. Dit soldeer bevat een . Iedere elektronica speciaalzaak levert dit type soldeertin, en in verschillende diameters. Soldeer voor hobby-[[Woorden - E#Elektronica|elektronica]] bevat doorgaans 60% tin en 40% lood en smelt bij 188°C. |
| | | | |
| − | Bij solderen worden twee of meerdere metalen delen aaneengehecht met soldeersel. Het soldeersel bestaat doorgaans uit soldeertin, dat onder hoge hitte wordt gesmolten en afgekoeld waardoor er een harde verbinding ontstaat.
| + | Gebruik voor elektronische verbindingen nooit vloeibare flux zoals S39, of verdund fosforzuur en vergelijkbare vloeimiddelen. Deze zullen de printsporen (koperbanen) langzaam aantasten en dan werkt de schakeling niet meer<br> |
| | + | Na het solderen (=na het afkoelen) kunnen harsresten worden verwijderd. Daardoor is goed te zien of alle verbindingen correct zijn en of er niet per ongeluk een kortsluiting is ontstaan. Controleer dit altijd zorgvuldig, eventueel met een loupe of vergrootglas, voordat de voedingsspanning wordt ingeschakeld.<br>[[#Gereedschap|Naar boven]] |
| | + | ==== Spoorstaven==== |
| | + | Om spanning van- en naar de modeltrein op de rails te krijgen is het mooier en gemakkelijker om een draadje aan de rails te [[Woorden - S#Solderen|solderen]], zie daarvoor de artikelen: "[[Bedrading aan spoorstaaf solderen]]" en "[[Centrale voedingsleiding]]".<br> |
| | + | Harskernsoldeer kan ook prima gebruikt worden voor het solderen van spoorstaven. Bij rails van nieuwzilver moeten de spoorstaven vooraf echter wel goed geschuurd worden, anders hecht het soldeer niet voldoende. Als dat schuren niet helpt, kan zuurvrij soldeer"vet" worden gebruikt. |
| | | | |
| − | '''Waarvoor te gebruiken?'''
| + | Daarnaast kan het ook zijn dat een spoorstaaf gefixeerd moet worden aan de rand van de modulebak, dat is te doen door de spoorstaaf aan een messing spijker of schroef vast te solderen, of aan een stukje printplaat. Dit is wat zwaarder werk omdat er veel metaal aanwezig is, dat tijdelijk snel verhit moet worden. Met een zwaardere soldeerbout van 40 - 100 watt, met een wat dikkere afgeplatte stift is dit goed te doen. Een alternatief is een weerstandsoldeerapparaat (WSA), maar deze zijn doorgaans erg duur. Op ket internet is wel een aantal handleidingen voor een zelfbouw WSA te vinden.<br>[[#Gereedschap|Naar boven]] |
| − | | + | {{Afbeelding |
| − | De techniek kan worden toegepast om draadjes aan elkaar vast te maken, elektronische onderdelen op een printplaat vast te maken, of rails, bovenleidingmasten en zelfs complete messing-modellen.
| + | |Bestand= E02.06.04.800px-Hobbybout25watt.jpg |
| − | | + | |Grootte= 350px |
| − | '''Hoe maak je een goede soldeerverbinding?'''
| + | |Volgnummer= 01 |
| − | | + | |Omschrijving= Soldeerbout |
| − | Om een goede soldeerverbinding te krijgen moet je met het volgende rekening houden:
| + | |Bron= Wikimedia Commons [[Bestand:CCimage.jpg|15px|link=https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl]] |
| − | | + | |Positie= Rechts |
| − | * De te verbinden metaaloppervlakten moeten goed schoon zijn en vrij van oxide
| + | }} |
| − | * Het soldeer moet gedurende korte tijd goed hebben gevloeid
| + | ==== Messing==== |
| − | * Hiervoor is een hoge temperatuur nodig. Ga uit van een temperatuur die iets hoger ligt dan het smeltpunt van het soldeertin. Als hulpmiddel kan gebruik gemaakt worden van een vloeimiddel (flux)
| + | Voor het solderen van messingmodellen kan gebruik worden gemaakt van een aantal soldeergereedschappen zoals: |
| − | * De soldeerverbinding mag niet meer bewegen tijdens het afkoelen
| + | * een [[#De soldeerbout|soldeerbout;]] |
| − | * Werk snel, dat geeft doorgaans een beter resultaat
| + | * een [[#De gasbrander|gasbrander;]] |
| − | * Verwijder na afloop de eventueel toegepaste vloeimiddelen. Sommige hebben namelijk corrosieve eigenschappen, waardoor de soldeerverbinding op termijn beschadigd raakt
| + | * een [[#Weerstandsolderen|weerstandsoldeerapparaat (WSA).]] |
| − | | + | Werk voor het [[Woorden - S#Solderen|solderen]] van messing modellen met soldeerverf of soldeerpasta. Dit is hiervoor het ideale soldeermiddel. Breng de soldeerverf met een kwastje aan op de te solderen verbinding en verhit de plek met een soldeerbout, vlam of WSA. Even wachten tot het tin vloeit (gaat "koken") en af laten koelen. Er blijft dan een dun laagje soldeer achter dat eventueel nog makkelijk met de [[Woorden - G#Glasvezelstift|glasvezelstift]] is te verwijderen. Soldeerverf laat nagenoeg geen resten achter en het restant [[Woorden - V#Vloeimiddel|vloeimiddel]] is met een sopje zeer eenvoudig te verwijderen. Bij normaal soldeer bestaat kans op overtollig tin en dan dient het werkstuk warm gemaakt te worden door het meestal hogere smeltpunt.<br>[[#Gereedschap|Naar boven]] |
| − | Hier vindt u een handleiding hoe u een goede soldering (soldeerlas) maakt: [[Solderen]]
| + | {| class="wikitable" |
| − | | + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|'''Wees voorzichtig bij het gebruik van een glasvezelstift.<br />Draag een mondkapje en een veiligheidsbril vanwege de minuscule deeltjes die bij het gebruik ervan vrijkomen!''' |
| − | '''Wat heb je nodig? Het Gereedschap'''
| + | |} |
| − | | + | ==== De soldeerbout ==== |
| − | Voor het maken van een goede soldeerverbinding heeft u verschillende gereedschappen nodig. De soldeerbout of beter de soldeerbouten dienen te beschikken over het juiste vermogen om de temperatuur te bereiken die voor uw soldeerklus of klussen nodig is. Daarnaast is het prettig als u snel kunt werken. Vooral bij elektronicaklussen, omdat de onderdelen maar betrekkelijk weinig warmte kunnen verdragen. | + | Voor het solderen van messingmodellen of bijvoorbeeld printkroonsteentjes is een soldeerbout (zie: afbeelding 02) van minimaal 40 Watt aan te raden omdat de warmte snel in het werkstuk of onderdeel verdwijnt. Zwaarder kan ook, maar hiervoor zijn niet altijd fijne punten leverbaar. Gebruik zogenaamde "Long life"-stiften met een redelijk spitse punt. Deze punt dient een glad vlak te hebben van ongeveer drie mm, met een wat groter contactvlak. Deze soldeerbout is te gebruiken om de "normale" onderdelen aan elkaar te zetten. "Long life" stiften hebben een [[Woorden - C#Coating|coating]] die corrosie van de koperkern voorkomt, aan deze stiften mag niet worden gevijld of geschuurd omdat daarmee de coating verdwijnt.<br>[[#Messing|Naar boven]] |
| − | | + | {| class="wikitable" |
| − | Binnen de modelbouw zijn meerdere typen soldeerklussen te onderscheiden, die elk vragen om specifiek gereedschap. Ga uit van de volgende 'klussen':
| + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|<b>Gebruik voor het solderen van messing modellen een niet corrosief vloeimiddel (b.v. S65, <u>'''GEEN S39!!'''</u>) en soldeer zonder harskern. Ontvet de onderdelen eerst goed en zorg voor voldoende houvast aan het onderdeel.</b> |
| − | | + | |} |
| − | * Elektronica solderen
| + | {{Afbeelding |
| − | * Spoorstaven solderen
| + | |Bestand= E02.06.05.450px-Soldeerstation.jpg |
| − | * Messing solderen
| + | |Grootte= Zeer klein |
| − | | + | |Volgnummer= 02 |
| − | <u>Elektronica solderen</u>
| + | |Omschrijving= Soldeerstation |
| − | | + | |Bron= Wikimedia Commons [[Bestand:CCimage.jpg|15px|link=https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl]] |
| − | Hierbij moet gedacht worden aan het solderen van draadjes aan elkaar en het solderen van elektronica onderdelen op een printplaat. Voor deze werkzaamheden is een soldeerbout van 15 tot 30 watt, voorzien van een fijne, puntige stift voldoende. Een model met een thermostaat verdient de voorkeur, maar is niet echt noodzakelijk.
| + | |Positie= Rechts |
| − | | + | }} |
| − | <u>Spoorstaven solderen</u>
| + | ==== De gasbrander ==== |
| − | | + | Dit apparaat werkt zeer snel en eenvoudig. Er zijn verschillende kwaliteiten leverbaar. |
| − | Om spanning van- en naar de modeltrein op de rails te krijgen is het mooier en gemakkelijker om een draadje aan de rails te solderen. Daarnaast kan het ook dat je een spoorstaaf wilt fixeren aan de modulebak, dat kan je doen door de spoorstaaf aan een messing spijker vast te solderen. Dit is wat zwaarder werkt omdat er veel metaal is dat tijdelijk snel verhit moet worden. Met een zwaardere soldeerbout van 40 - 100 watt met een wat grovere afgeplatte stift is dit goed te doen. Een alternatief is een weerstand-soldeerapparaat, maar deze zijn doorgaans erg duur. Op internet zijn een aantal bouwhandleidingen van een weerstand-soldeerapparaat te vinden.
| + | {| class="wikitable" |
| − | | + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"| '''De goedkoopste "penbrandertjes" (voor ongeveer €10 verkrijgbaar) zijn soms erg onbetrouwbaar en bijna nooit geheel gasdicht. |
| − | <u>Messing Solderen</u> | + | |} |
| − | | + | Zorg voor een goede houder en een waxinelichtje voor het aansteken van de brander [https://www.google.com/search?q=pencil+torch Engels: pencil torch] als deze geen vonkontsteking heeft. Voor verdere plannen op soldeergebied loont de aanschaf van een staand regelbaar brandertje. Deze kostten ongeveer €50 in 2011.<br> |
| − | Voor het solderen van messing-modellen kan gebruik worden gemaakt van een aantal soldeergereedschappen zoals:
| + | Soldeerverf of soldeerpasta is fijn verdeeld soldeer in een [[Woorden - V#Vloeimiddel|vloeimiddel]], aan de achterzijde op een paar plaatsen aanbrengen en snel verhitten met een spitse vlam en de delen zitten vast zonder spanning of kromtrekken. Zoals vermeld is de hoge temperatuur ook vaak het nadeel van een brander. Een messing plaat is hier goed tegen bestand, maar dunne geïsoleerde draad vaak niet. Ook in de buurt van kunststof-onderdelen is de brander beter niet te gebruiken. In alle overige gevallen werkt de brander na enige oefening vaak sneller en effectiever dan de soldeerbout.<br>[[#Messing|Naar boven]] |
| − | | + | === Weerstandsolderen === |
| − | * een soldeerbout,
| + | Deze techniek heeft als vereiste een prijzig weerstandsoldeerapparaat. Bij een weerstand-soldeerapparaat wordt [[Woorden - E#Elektrische stroom|stroom]] door de te solderen onderdelen en de koolstof soldeerstift gevoerd. De stroom zorgt voor een zeer snelle plaatselijke verhitting van het werkstuk ter plaatse van de koolstift. Er is geen opwarmtijd en met soldeerverf werkt het ideaal, snel en schoon. |
| − | * een gasbrander
| + | {| class="wikitable" |
| − | * een weerstand-soldeerapparaat
| + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|'''Wegens een Europese richtlijn mag in Europa geen weerstandsoldeerapparaat meer verkocht worden wegen aanraakgevaar van onder spanning staande delen.''' |
| − | | + | |}[[#Messing|Naar boven]] |
| − | <u>De soldeerbout</u>
| + | === Hulpmiddelen: extra handen === |
| − | | + | De delen moeten elkaar goed raken, zonder ze met de handen vast te houden. Beide handen gebruiken voor het vasthouden van de bout en het soldeertin. Het "vasthouden" van het werkstuk kan met krokodilklemmen of een "derde hand". Krokodilklemmen zijn gewone klemmen met een platte bek. Daardoor kunnen ze bijna alle onderdelen vastpakken. De klemmen kunnen eventueel ook op flexibele stangen zitten en vastgemaakt worden aan de werkbank. Het nadeel van de soldeerbout is het verhitten van niet allen de soldeerplek maar het gehele werkstuk. Soms kunnen onderdelen op andere plaatsen loslaten tijdens het [[Woorden - S#Solderen|solderen]]. Een goede oplossing is te vinden in het gebruik van natte watjes. Plaats deze rond de omliggende onderdelen zodat deze niet los kunnen komen. Hiermee zijn verbazend dicht op elkaar onderdelen te solderen. Het verhitten van de onderdelen kan tot nog een probleem leiden, namelijk kromtrekken. Dit geldt dan vooral bij het vastzetten van grotere onderdelen aan elkaar. Een voorbeeld is het solderen van dunne stelbalken aan een veel groter onderstel. Daarom worden de delen slechts op een paar plaatsen vastgezet in plaats van over de volledige lengte.<br> |
| − | Voor het solderen van messing-modellen is een soldeerbout van minimaal 40 Watt aan te raden. Zwaarder kan ook, maar hiervoor zijn niet altijd fijne punten leverbaar. Vraag bij uw gereedschaphandelaar naar zgn. 'Longlife'-stiften met een redelijk spitse punt. Deze punt dient een glad vlak te hebben van ongeveer drie mm, zodat u een wat groter contactvlak krijgt. De soldeerbout gebruikt u om de 'normale' onderdelen aan elkaar te zetten.<br /> | + | Het voordeel van een bout t.o.v. een brander is de temperatuursbeheersing bij kleine onderdelen. Vooral dunne draad (of een zijwand) kan met een brander snel te heet worden en daardoor slap worden. Draad kan zelfs verbranden. Bij het solderen van zijwanden bij voorkeur de bout gebruiken. Resten soldeer met een schrapertje wegkrabben en de rest oppoetsen met een [[Woorden - G#Glasvezelstift|glasvezelstift]]. Probeer altijd zoveel mogelijk onderdelen vanuit plaatsen die niet in het zicht komen vast te zetten (binnenzijde). Hiermee is rekening gehouden in het ontwerp van de modellen. |
| − | Gebruik een niet corrosief vloeimiddel (b.v. S 65, <u>'''GEEN S 39!!'''</u>) en soldeer zonder harskern. Ontvet de onderdelen eerst goed en zorg voor voldoende houvast aan het onderdeel. Te dicht bij de soldeerplaats vasthouden zult u vlug afleren ... .
| + | === Overige hulpmiddelen === |
| − | | + | Naast hulpmiddelen voor het vasthouden, kunnen de volgende hulpmiddelen helpen het werk netter te maken, bijvoorbeeld door het koelen van onderdelen en het onderhouden van de soldeerbout. |
| − | <u>De Soldeerbrander</u>
| + | * sponsje; gebruik een vochtige spons om de stift tijdens het soldeerwerk schoon te vegen. Bij gebruik van een te natte spons "schrikt" het metaal (van de stift) en is deze eerder versleten; |
| − | | + | * vijltje; zorg ervoor dat de soldeerbout altijd glad en schoon is. De meeste soldeerstiften zijn van koper. Een nadeel van koper is dat het door tin [[Woorden - O#Oxide|oxideert]]. Verwijder daarom regelmatig de zwarte oxidatielaag van de stift. Gebruik hiervoor een vijl. Het verdient overigens ook aanbeveling om de stift(en) regelmatig te vervangen. |
| − | Dit apparaat werkt zeer snel en eenvoudig. Er zijn verschillende kwaliteiten leverbaar. Let op! De goedkoopste 'penbrandertjes' (voor ongeveer €10 verkrijgbaar) zijn soms erg onbetrouwbaar en haast nooit geheel gasdicht. Probeer deze dus alvorens u deze koopt want bij lekken kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan. Mocht u een dergelijk eenvoudig apparaat gebruiken, zorg dan voor een goede houder en een waxinelichtje voor het aansteken van de brander. Mocht u verdere plannen op soldeergebied hebben dan loont de aanschaf van een staand regelbaar brandertje zich zeker. Deze kosten ongeveer €50 maar als u er een heeft wilt u niet meer zonder (totdat u overstapt op een weerstand- soldeerapparaat ...). Ook de brander heeft zijn voor- en nadelen. Het voordeel is snelheid. U kunt vooral in combinatie met de genoemde soldeerverf erg snel werken.
| + | {| class="wikitable" |
| − | | + | | valign="center"| [[Bestand:Let-op.jpg|50px|center]]<small> '''LET OP'''</small>||valign="top"|'''Aan een gecoate "long life" stift mag niet worden geschuurd of gevijld omdat dan de [[Woorden - C#Coating|coating]] er af gaat.''' |
| − | Soldeerverf aan de achterzijde op een paar plaatsen aanbrengen en snel verhitten met een spitse vlam en de delen zitten vast zonder spanning of kromtrekken. Zoals vermeld is de hoge temperatuur ook vaak het nadeel van een brandertje. Een messing plaat is hier goed tegen bestand, maar dunne draad vaak niet! Ook in de buurt van kunststof-onderdelen kunt u de brander beter niet gebruiken! In alle overige gevallen werkt de brander na enige oefening vaak sneller en effectiever dan de soldeerbout.
| + | |} |
| − | | + | {{Linkssectie begin |
| − | <u>Weerstandsolderen (WSA)</u> | + | |Box= AlleenInfo |
| − | | + | }} |
| − | Deze techniek heeft als vereiste een (prijzig) weerstand-soldeerapparaat (€200 tot €300). Bij een weerstand-soldeerapparaat wordt er stroom door de te solderen onderdelen gevoerd welke voor een zeer snelle verhitting zorgt. Er is geen opwarmtijd en met soldeerverf werkt het ideaal snel en schoon. Al de modelbouwers die wij spreken met een WSA zweren er sindsdien bij.
| + | {{Linkssectie tussenkop |
| − | | + | |Koptekst= Encyclopedie: |
| − | '''Hulpmiddelen: extra handen'''
| + | }} |
| − | | + | {{Link intern |
| − | De delen moeten elkaar goed raken, zonder dat u ze met de handen moet vasthouden. U gebruikt beide handen voor het vasthouden van de bout en het soldeertin. Het 'vasthouden' van de onderdelen kan het werk lichter maken. Daarbij kan gedacht worden aan
| + | |Link= Bedrading aan spoorstaaf solderen |
| − | | + | |Linknaam= Bedrading aan spoorstaaf solderen |
| − | * Krokodillenklemmen
| + | }} |
| − | * De 'derde hand'
| + | {{Link intern |
| − | | + | |Link= Handleiding voor het solderen |
| − | <u>Krokodillenklemmen.</u>
| + | |Linknaam= Handleiding voor het solderen |
| − | | + | }} |
| − | Dit zijn gewone klemmen met een platte bek. Daardoor kunnen ze bijna alle onderdelen vastpakken. De klemmen kunnen eventueel ook op flexibele stangen zitten en vast gemaakt worden aan de werkbank.
| + | {{Link intern |
| − | | + | |Link= Het gereedschap van de modelspoorder |
| − | <u>De 'derde hand'</u>
| + | |Linknaam= Het gereedschap van de modelspoorder |
| − | | + | }} |
| − | Gebruik eventueel een 'derde hand'. Het nadeel van de soldeerbout is het verhitten van het geheel. Vaak kunnen onderdelen op andere plaatsen loslaten tijdens het solderen. Een goede oplossing is te vinden in het gebruik van natte watjes. Deze plaatst u om de omliggende onderdelen zodat deze niet los kunnen komen. U kunt hierdoor verbazend dicht op elkaar onderdelen solderen. Het verhitten van de onderdelen kan tot nog een probleem leiden, namelijk kromtrekken. Dit geld dan vooral bij het vastzetten van grotere onderdelen aan elkaar. Een voorbeeld is het solderen van dunne stelbalken aan het (stuk grotere) onderstel. U zet de delen daarom slechts op een paar plaatsen vast in plaats van het geheel over de volledige lengte te solderen. Het voordeel van een bout t.o.v. een brandertje is de temperatuursbeheersing bij kleine onderdelen. Vooral dunne draad (of een zijwand!) kan daarbij snel te heet worden en daardoor erg slap worden. Draad kunt u zelfs verbranden. Bij het solderen van de zijwanden dus bij voorkeur de bout gebruiken. Resten soldeer kunt u met een schrapertje wegkrabben en de rest oppoetsen met de glasvezelpen. Probeer altijd zoveel mogelijk onderdelen vanuit plaatsen die niet in het zicht komen vast te zetten (binnenzijde). Hiermee is rekening gehouden in het ontwerp van de modellen.
| + | {{Link intern |
| − | | + | |Link= Veilig werken |
| − | '''Hulpmiddelen'''
| + | |Linknaam= Veilig werken |
| − | | + | }} |
| − | Naast hulpmiddelen voor het vasthouden kunnen de volgende hulpmiddelen helpen het werk netter te maken, bijvoorbeeld door het koelen van onderdelen en het onderhouden van je soldeerbout.
| + | {{Linkssectie scheiding}} |
| − | | + | {{Linkssectie tussenkop |
| − | * watten
| + | |Koptekst= Externe websites: |
| − | * sponsje
| + | }} |
| − | * vijltje
| + | {{Link Conrad-Meerkeuze |
| − | | + | |Volgnr= 34 |
| − | <u>Watten</u> | + | |ExtraInfo= Overzicht van soldeerbouten. |
| − | | + | }} |
| − | Het nadeel van de soldeerbout is het verhitten van het geheel. Vaak kunnen onderdelen op andere plaatsen loslaten tijdens het solderen. Een goede oplossing is te vinden in het gebruik van natte watjes. Deze plaatst u om de omliggende onderdelen zodat deze niet los kunnen komen. U kunt hierdoor onderdelen verbazend dicht op elkaar solderen. Het verhitten van de onderdelen kan tot nog een probleem leiden, namelijk kromtrekken. Dit geldt dan vooral bij het vastzetten van grotere onderdelen aan elkaar. | + | {{Link Algemeen-overige |
| − | | + | |Volgnr= 28 |
| − | <u>Sponsje</u>
| + | |ExtraInfo= Informatie over het solderen. |
| − | | + | }} |
| − | Om de stift tijdens het soldeerwerk schoon te krijgen, gebruikt u een <u>'''vochtige'''</u> spons. Bij gebruik van een te natte spons 'schrikt' het metaal (van de stift), en is deze eerder versleten. Dus u moet de spons zeer goed uitknijpen.
| + | {{Link Algemeen-overige |
| − | | + | |Volgnr= 19 |
| − | <u>Vijltje</u>
| + | |ExtraInfo= Informatie over het solderen. |
| − | | + | }} |
| − | Zorg ervoor dat de soldeerbout altijd glad en schoon is. De meeste soldeerstiften zijn van koper. Een nadeel van koper is dat het door tin oxideert. Verwijder daarom regelmatig de zwarte oxidatielaag van de stift. U gebruikt hiervoor een vijl. Het verdient overigens ook aanbeveling om uw stift(en) regelmatig te vervangen.
| + | {{Link Algemeen-Meerkeuze |
| − | | + | |Volgnr= 321 <!-- store --> |
| − | '''Soldeer- en vloeimiddel'''
| + | |ExtraInfo= Informatie over het solderen. Tevens een instructiefilmpje over het solderen. |
| − | | + | }} |
| − | Behalve verschillend gereedschap, vragen de verschillende soldeerwerkjes ook aangepaste soldeertin en vloeimiddel.
| + | {{Linkssectie einde}} |
| − | | + | {{Voettekst |
| − | '''Elektronica soldeerwerk''' | + | |Vorige= Solderen |
| − | | + | |Volgende= Handleiding voor het solderen |
| − | Voor soldeerwerk aan elektronische onderdelen en aan elektrische verbindingen gebruik u harskernsoldeer. Dit soldeertin bevat een ingebouwd vloeimiddel. Ieder elektronicazaak kan u aan dit type soldeertin helpen.
| + | |VorigeMenu= Methoden, technieken en materialen |
| − | | + | }} {| width="100%" |
| − | '''Spoorstaven solderen''' | + | |- valign="top" |
| − | | + | ! scope="row" width="70%" | |
| − | Harskernsoldeer kan ook gebruikt worden voor het solderen van spoorstaven. Bij rails van nieuwzilver moet u de staven vooraf echter wel goed schoonschuren, anders vloeit het soldeer niet voldoende. Als dat niet helpt, gebruikt u een beetje zuurvrij soldeervet. Gebruik voor elektronische verbindingen echter nooit vloeibare flux of verdund fosforzuur.
| + | | <small>Laatste wijziging: 11 jan 2025 10:28 (CET)</small> |
| − | | + | [[Categorie: Alles|H]] |
| − | '''Messing solderen'''
| + | [[Categorie: Artikel|Het solderen]] |
| − | | + | [[Categorie: Bedrading|H]] |
| − | Allereerst willen wij u adviseren te werken met soldeerverf of soldeer pasta! Dit is het ideale soldeermiddel voor messing bouwsets. Soldeerverf is een mengsel van soldeervloeistof en gemalen tin. Soldeerpasta is een dikkere variant ervan welke u kunt verdunnen tot 'verf'. U brengt deze soldeerverf met een kwastje aan op de juiste plaats en verhit het met een soldeerbout, vlam of WSA. Even wachten tot het tin vloeit (gaat koken) en af laten koelen. U zult zien dat er slechts een zeer dun laagje soldeer achterblijft welke u gemakkelijk met de glasvezelpen verwijdert. Het materiaal laat nagenoeg geen resten achter en het restant vloeimiddel laat zich in een sopje zeer eenvoudig verwijderen. Bij normaal soldeer heeft u kans op meer overtollig tin en dient u het object warmer te maken door het meestal hogere smeltpunt.
| + | [[Categorie: Elektronica|H]] |
| − | ---- | + | [[Categorie: Praktijk|H]] |
| − | <small><i>Meer informatie en downloads:</i> | + | [[Categorie: Solderen|H]] |
| − | | + | [[Categorie: Technieken|H]] |
| − | :<u>Handleiding solderen:</u> [[Solderen]] | + | [[Categorie: Hans van de Burgt|H]] |
| − | | + | [[Categorie: Maykel Kastelijn|H]] |
| − | Op internet is veel extra informatie over solderen te vinden. Hieronder staan een paar websites:
| |
| − | | |
| − | :Website Rainer Lüssi: http://www.stayathome.ch/<br /> | |
| − | :Website MKmodelstudio: http://www.mkmodelstudio.nl<br /> | |
| − | :Website Conrad: http://www.conrad.nl<br />
| |
| − | | |
| − | :En [http://store.curiousinventor.com/guides/how_to_solder hier] is interressante informatie over solderen, en ook een filmpje over solderen te vinden.</small>
| |
| − | ----
| |
| − | <small><center>'''[[E11.16 - Het gereedschap van de modelspoorder]] - Vorige | Volgende - [[E11.18 - Etsen van seinen]]'''</center>
| |
Onder redactie van: BeneluxSpoor.net / Auteurs: Hans van de Burgt en Maykel Kastelijn
Basisprincipe van het solderen
Bij het solderen worden twee metalen delen door verhitting aaneengehecht met een ander metaal; "soldeertin". In tegenstelling tot lassen smelt hierbij het metaal van het werkstuk niet. Zacht soldeer is een legering van (hoofdzakelijk) tin en andere metalen zoals lood, zilver en koper, dat bij een specifieke temperatuur smelt, doorgaans 90 - 450°C, en bij afkoelen een vaste verbinding tussen de twee delen laat ontstaan. Met "hardsoldeer" wordt doorgaans messing bedoeld, of ook zilver. Dit type soldeer smelt boven 450°C.
| LET OP |
Wegens de Europese "Restriction of Hazardous Substances" (RoHS) richtlijn mag soldeertin voor consumentenproducten sinds 2006 geen lood meer bevatten.
|
Waarvoor te gebruiken?
Solderen kan worden toegepast om draadjes aan elkaar vast te maken, elektronische onderdelen op een printplaat te monteren, of rails, bovenleidingmasten en complete messing modellen in elkaar te zetten. Met speciale vloeimiddelen is ook aluminium en roestvast staal te solderen.
Een goede soldeerverbinding maken
Om een goede soldeerverbinding te krijgen, moet met het volgende rekening worden houden:
- De te verbinden metaaloppervlakten moeten goed schoon zijn en vrij van vet en oxide;
- Het soldeer moet gedurende korte tijd goed hebben gevloeid. Hiervoor is een specifieke temperatuur nodig (ook van het werkstuk). Ga uit van een temperatuur die iets hoger ligt dan het smeltpunt van het soldeertin;
- De soldeerverbinding mag niet meer bewegen tijdens het afkoelen;
- Werk snel, dat geeft doorgaans een beter resultaat;
- Verwijder na afloop de eventueel toegepaste vloeimiddelen. Sommige hebben namelijk corrosieve eigenschappen, waardoor de soldeerverbinding op termijn beschadigd raakt.
Deze Encyclopedie bevat ook nog een Handleiding voor het solderen.
Gereedschap
Voor het maken van een goede soldeerverbinding zijn verschillende gereedschappen nodig. De soldeerbout (zie: afbeelding 01) of beter de soldeerbouten dienen te beschikken over het juiste vermogen om de temperatuur te bereiken die voor de soldeerklus nodig is. Daarnaast is het soms prettig om snel te kunnen werken, vooral bij elektronicaklussen, omdat de het plastic van onderdelen maar betrekkelijk weinig warmte kunnen verdragen. Duurdere "soldeerstations" hebben een instelbare temperatuurregeling.
Behalve verschillend gereedschap vragen de verschillende soldeerwerkjes ook aangepast soldeertin en vloeimiddel.
Binnen de modelbouw zijn meerdere typen soldeerklussen te onderscheiden, die elk vragen om specifiek gereedschap. Ga uit van de volgende "klussen":
Elektronica
Hierbij kan gedacht worden aan het solderen van draadjes aan elkaar, draadjes aan de spoorstaven en het solderen van elektronicaonderdelen op een printplaat. Voor deze werkzaamheden is een soldeerbout van 15 tot 30 watt, voorzien van een fijne, puntige stift voldoende. Een soldeerbout met thermostaat verdient de voorkeur, maar is niet echt noodzakelijk. Gebruik voor printplaten en elektronische onderdelen uitsluitend "harskernsoldeer". Dit soldeer bevat een . Iedere elektronica speciaalzaak levert dit type soldeertin, en in verschillende diameters. Soldeer voor hobby-elektronica bevat doorgaans 60% tin en 40% lood en smelt bij 188°C.
Gebruik voor elektronische verbindingen nooit vloeibare flux zoals S39, of verdund fosforzuur en vergelijkbare vloeimiddelen. Deze zullen de printsporen (koperbanen) langzaam aantasten en dan werkt de schakeling niet meer
Na het solderen (=na het afkoelen) kunnen harsresten worden verwijderd. Daardoor is goed te zien of alle verbindingen correct zijn en of er niet per ongeluk een kortsluiting is ontstaan. Controleer dit altijd zorgvuldig, eventueel met een loupe of vergrootglas, voordat de voedingsspanning wordt ingeschakeld.
Naar boven
Spoorstaven
Om spanning van- en naar de modeltrein op de rails te krijgen is het mooier en gemakkelijker om een draadje aan de rails te solderen, zie daarvoor de artikelen: "Bedrading aan spoorstaaf solderen" en "Centrale voedingsleiding".
Harskernsoldeer kan ook prima gebruikt worden voor het solderen van spoorstaven. Bij rails van nieuwzilver moeten de spoorstaven vooraf echter wel goed geschuurd worden, anders hecht het soldeer niet voldoende. Als dat schuren niet helpt, kan zuurvrij soldeer"vet" worden gebruikt.
Daarnaast kan het ook zijn dat een spoorstaaf gefixeerd moet worden aan de rand van de modulebak, dat is te doen door de spoorstaaf aan een messing spijker of schroef vast te solderen, of aan een stukje printplaat. Dit is wat zwaarder werk omdat er veel metaal aanwezig is, dat tijdelijk snel verhit moet worden. Met een zwaardere soldeerbout van 40 - 100 watt, met een wat dikkere afgeplatte stift is dit goed te doen. Een alternatief is een weerstandsoldeerapparaat (WSA), maar deze zijn doorgaans erg duur. Op ket internet is wel een aantal handleidingen voor een zelfbouw WSA te vinden.
Naar boven
|
| Afbeelding: 01
|
| Soldeerbout
|
Bron: Wikimedia Commons 
|
Messing
Voor het solderen van messingmodellen kan gebruik worden gemaakt van een aantal soldeergereedschappen zoals:
Werk voor het solderen van messing modellen met soldeerverf of soldeerpasta. Dit is hiervoor het ideale soldeermiddel. Breng de soldeerverf met een kwastje aan op de te solderen verbinding en verhit de plek met een soldeerbout, vlam of WSA. Even wachten tot het tin vloeit (gaat "koken") en af laten koelen. Er blijft dan een dun laagje soldeer achter dat eventueel nog makkelijk met de glasvezelstift is te verwijderen. Soldeerverf laat nagenoeg geen resten achter en het restant vloeimiddel is met een sopje zeer eenvoudig te verwijderen. Bij normaal soldeer bestaat kans op overtollig tin en dan dient het werkstuk warm gemaakt te worden door het meestal hogere smeltpunt.
Naar boven
| LET OP |
Wees voorzichtig bij het gebruik van een glasvezelstift.
Draag een mondkapje en een veiligheidsbril vanwege de minuscule deeltjes die bij het gebruik ervan vrijkomen!
|
De soldeerbout
Voor het solderen van messingmodellen of bijvoorbeeld printkroonsteentjes is een soldeerbout (zie: afbeelding 02) van minimaal 40 Watt aan te raden omdat de warmte snel in het werkstuk of onderdeel verdwijnt. Zwaarder kan ook, maar hiervoor zijn niet altijd fijne punten leverbaar. Gebruik zogenaamde "Long life"-stiften met een redelijk spitse punt. Deze punt dient een glad vlak te hebben van ongeveer drie mm, met een wat groter contactvlak. Deze soldeerbout is te gebruiken om de "normale" onderdelen aan elkaar te zetten. "Long life" stiften hebben een coating die corrosie van de koperkern voorkomt, aan deze stiften mag niet worden gevijld of geschuurd omdat daarmee de coating verdwijnt.
Naar boven
| LET OP |
Gebruik voor het solderen van messing modellen een niet corrosief vloeimiddel (b.v. S65, GEEN S39!!) en soldeer zonder harskern. Ontvet de onderdelen eerst goed en zorg voor voldoende houvast aan het onderdeel.
|
|
| Afbeelding: 02
|
| Soldeerstation
|
| Bron: Wikimedia Commons
|
De gasbrander
Dit apparaat werkt zeer snel en eenvoudig. Er zijn verschillende kwaliteiten leverbaar.
| LET OP |
De goedkoopste "penbrandertjes" (voor ongeveer €10 verkrijgbaar) zijn soms erg onbetrouwbaar en bijna nooit geheel gasdicht.
|
Zorg voor een goede houder en een waxinelichtje voor het aansteken van de brander Engels: pencil torch als deze geen vonkontsteking heeft. Voor verdere plannen op soldeergebied loont de aanschaf van een staand regelbaar brandertje. Deze kostten ongeveer €50 in 2011.
Soldeerverf of soldeerpasta is fijn verdeeld soldeer in een vloeimiddel, aan de achterzijde op een paar plaatsen aanbrengen en snel verhitten met een spitse vlam en de delen zitten vast zonder spanning of kromtrekken. Zoals vermeld is de hoge temperatuur ook vaak het nadeel van een brander. Een messing plaat is hier goed tegen bestand, maar dunne geïsoleerde draad vaak niet. Ook in de buurt van kunststof-onderdelen is de brander beter niet te gebruiken. In alle overige gevallen werkt de brander na enige oefening vaak sneller en effectiever dan de soldeerbout.
Naar boven
Weerstandsolderen
Deze techniek heeft als vereiste een prijzig weerstandsoldeerapparaat. Bij een weerstand-soldeerapparaat wordt stroom door de te solderen onderdelen en de koolstof soldeerstift gevoerd. De stroom zorgt voor een zeer snelle plaatselijke verhitting van het werkstuk ter plaatse van de koolstift. Er is geen opwarmtijd en met soldeerverf werkt het ideaal, snel en schoon.
| LET OP |
Wegens een Europese richtlijn mag in Europa geen weerstandsoldeerapparaat meer verkocht worden wegen aanraakgevaar van onder spanning staande delen.
|
Naar boven
Hulpmiddelen: extra handen
De delen moeten elkaar goed raken, zonder ze met de handen vast te houden. Beide handen gebruiken voor het vasthouden van de bout en het soldeertin. Het "vasthouden" van het werkstuk kan met krokodilklemmen of een "derde hand". Krokodilklemmen zijn gewone klemmen met een platte bek. Daardoor kunnen ze bijna alle onderdelen vastpakken. De klemmen kunnen eventueel ook op flexibele stangen zitten en vastgemaakt worden aan de werkbank. Het nadeel van de soldeerbout is het verhitten van niet allen de soldeerplek maar het gehele werkstuk. Soms kunnen onderdelen op andere plaatsen loslaten tijdens het solderen. Een goede oplossing is te vinden in het gebruik van natte watjes. Plaats deze rond de omliggende onderdelen zodat deze niet los kunnen komen. Hiermee zijn verbazend dicht op elkaar onderdelen te solderen. Het verhitten van de onderdelen kan tot nog een probleem leiden, namelijk kromtrekken. Dit geldt dan vooral bij het vastzetten van grotere onderdelen aan elkaar. Een voorbeeld is het solderen van dunne stelbalken aan een veel groter onderstel. Daarom worden de delen slechts op een paar plaatsen vastgezet in plaats van over de volledige lengte.
Het voordeel van een bout t.o.v. een brander is de temperatuursbeheersing bij kleine onderdelen. Vooral dunne draad (of een zijwand) kan met een brander snel te heet worden en daardoor slap worden. Draad kan zelfs verbranden. Bij het solderen van zijwanden bij voorkeur de bout gebruiken. Resten soldeer met een schrapertje wegkrabben en de rest oppoetsen met een glasvezelstift. Probeer altijd zoveel mogelijk onderdelen vanuit plaatsen die niet in het zicht komen vast te zetten (binnenzijde). Hiermee is rekening gehouden in het ontwerp van de modellen.
Overige hulpmiddelen
Naast hulpmiddelen voor het vasthouden, kunnen de volgende hulpmiddelen helpen het werk netter te maken, bijvoorbeeld door het koelen van onderdelen en het onderhouden van de soldeerbout.
- sponsje; gebruik een vochtige spons om de stift tijdens het soldeerwerk schoon te vegen. Bij gebruik van een te natte spons "schrikt" het metaal (van de stift) en is deze eerder versleten;
- vijltje; zorg ervoor dat de soldeerbout altijd glad en schoon is. De meeste soldeerstiften zijn van koper. Een nadeel van koper is dat het door tin oxideert. Verwijder daarom regelmatig de zwarte oxidatielaag van de stift. Gebruik hiervoor een vijl. Het verdient overigens ook aanbeveling om de stift(en) regelmatig te vervangen.
| LET OP |
Aan een gecoate "long life" stift mag niet worden geschuurd of gevijld omdat dan de coating er af gaat.
|
Meer informatie
Externe websites:
|
|
|
Overzicht van soldeerbouten.
|
|
|
Informatie over het solderen.
|
|
|
Informatie over het solderen.
|
|
|
Informatie over het solderen. Tevens een instructiefilmpje over het solderen.
|
|
|
Laatste wijziging: 11 jan 2025 10:28 (CET)
|
